-- Charles Zualtea


    Khawvel mihring hnam hrang hrang te hian min siamtu leh kan chunga thilti thei tu awm niin kan ngai vek a tih theih awm e, chuvang chuan khawvela hnam hrang hrang te hian sakhua kan nei hrang thluah mai a, keini Mizo te ngei pawh Kristianna in kan ram alo thlen hma chuan sakhua kan nei thin a nih kha. Kristian sakhua ang bawk hian khawvelah hian sakhaw hrang hrang tam tak a awm a, chung sakhaw hrang hrang te pawh chuan pathian biak bik te neiin, innghahna Lehkhabu an nei ve a, Christian sakhua awm hma hian khawvelah sakhaw lian tak tak  a lo awm tawh  a, chung zinga thenkhat te chu an chanchin tlangpui han tar lang hmasa i la

BUDDHIST SAKHUA/BUDDHISM: He sakhua hi kum zabi 5 (BC/BCE) na hunlai tawh khan Siddhartha Gautama’n a hmuchhuak a, he sakhua hi India rama a hmuhchhuah a ni nghe nghe. He sakhua hian khawvelah zuitu vaibelchhe 35 chuang a nei a, zirtirna tha tak tak a nei ve a, Tualthah loh tur tihte, Dawtsawi loh tur tih te, Rukruk loh tur tih te, Ruihtheihthil tih loh tur tih te, Hmeichhiat mipat hmansual loh tur tih te a tel ve vek a ni. He sakhua in thihhnu lam a zirtirna emaw rindanah chuan mi zawng zawng hi he khawvelah kan kumhlun dawn lo a, khawvelah kan lo piang a, chutiang bawkin kan thi leh vek dawn tih a zirtir a, amaherawh chu thihna hi a tawpna nilo in kan thlarau te chu he khawvelah la chambang in taksa thar dang ang in kan lo piang leh ang a, mahse kan damlai hun hmasa kan hman that leh that loh dan a zirin kan piang tha in kan piang tha lo dawn a ni tih a zirtir thin a chu chu ‘Karma’ an ti a, kan damchhungin he khawvelah midang te tana hlimna leh lawmna thlen tu kan nih chuan kan nun a hlim ang a, midang te tana harsatna siam thin tu kan nih chuan kan damchhungin lungngaihna kan chungah a thleng thung ang tih a zirtir a ni. Buddhist sakhaw lehkhabu thianghlim te chu Pali Tipitika, Mahayana, Vajrayana leh Canons te anni.

HINDU SAKHUA/HINDUISM: He sakhua hi India rama tanga lo piang bawk a ni a. ‘Hindu’ tih hi Persian tawng ‘Sindhu’ (emaw Indus) lui tih atang a lo irh chhuak a ni a, Kum Zabi 14 na lai vel khan Indus lui kiang vela cheng te hi Arab ho te leh Persian ho ten hindu tiin an ko thin a chuta tang he thu mal hi, British ho in kum zabi 19 na ah India rama mitam zawk sakhua sawinan ‘Hinduism’ tawngkam hi hmang in a lo piang ta a ni. Amaherawh chu he hindu sakhua hi engtika lo piang chhuak nge? Tu hmuhchhuah nge? tih hriat chiah a ni tawh lo a, Indus Phairuam vela an chenlai daih tawh kum 2000 BCE lai vel tawh a lo piang chhuak ni a ngaih a ni ber. Hindu sakhua zirtirna hian mihring pian nawn leh zelna, kan lo thih pawn kan piang nawn leh thin a chu chu ‘Samsara’ an ti. 
Mitin an damlaia an thil tih ang zelin an lo piang nawn leh thin a, (Karma tha leh Karma thalo) piannawn chhan nei vekin an ngai a. mihring lo piang chhuak a hrisel emaw, a piang sual emaw, a hausa emaw lo ni ta se, chu mihring lo piang chu a damlai hmasa a a thiltih ang zel a a chunga lo thleng leh niin an ngai. Kristian ten ‘Tuhrah seng’ kan sawi thin ang ve deuh hi a ni thei ang. Damlai nun hman dan a zirin mihring te hi piang nawn leh zel tura ngaih an ni. Amaherawh chu an piang nawn reng chuang lo a, tawp chin a nei ve thin a, chu chu ‘Moksha’ an ti. Hindu sakhaw in nghahna lehkhabu thianghlim hrang hrang te chu Vedas, Upanishads, Bhagavad Gita leh Epic te anni. 

CONFUCIANISM: He sakhua hi Kong Qiu(K’ung Ch’iu), Latin tawngin Confucius-a ti a lak chhawn a ni a, 500 BCE na lai vel khan China ah lo din tan ani tawh a, mitam tak chuan sakhua ah an ngai lem lo. Confucius a zirtirna hian Chinese khawtlang nunah hmasawnna tam tak a hmuhtir phah a, inpawhna tha zawk neih nan a hmanraw pawimawh taka lo ni a, pathian biak bik leh thihhnu lam chungchang  lam rindan inzirtirna awm lem lo mahse he zirtirna hi zawmtu /pawmtu an tam hle tho a ni. He zirtirna ah hian midangte nun zahsak te, Nu leh Pa zah te, zirtirtu thuawih te leh aia upazah te a zirtir nasa hle. He sakhaw lehkhabu te chu Lunyu, Wujing, Sishu te anni. 

Post a Comment

Powered by Blogger.