By: C. Lalfela

DIABETES   LAK  A INVEN   DAN : HRISELNA LAM HAWIDiabetes hi mahni inseam chawp a ni ber a, kan hriat lohvang a inseam kan tam ber mai in a rin awm . Mahsela mi tam tak chuan hre reng chungin ei leh in a insum theih loh vangin diabetes hi kan inseam chawp a ni. Kan sawi thawh angin mi thenkhat chuan sum duh luat vangin an mu tlem em em a , chuvang chuan diabetes hi an vei mai thi. Khawvelah hian mihring hi kan tam zel angin diabetes vei pawh kan tam tual tual mai. USA ramah pawh mihring za zelah mi 8 in diabetes an lo vei reng mai a ni. Heng a vei ho zingah hian a zatve chuan an vei tih pawh an lo in hre maih lo mai a ni. Khawvelah hian mihring hi tun kum 2011 hian maktaduai hmun sang sarih ( 7 billion) kan lo tling tawh reng mai. Kum 5 v3el kalta kha chuan kawqvel mphring chawh rualin 4% in diabetes an vei ani. Heng a vei zing a 5-10 % te hi Type 1 Diabetes an ni a, 90-95% hi Type @ diabetes an ni.

 Mi hausa, duh tawk a hmuihmer ei a sa ei theite zingah diabetes vei hi mi rethei deuh, kar khat a vawikhat vel chauh sa pawh kham khawp a ei lote aiin a let hnih thum lain an tam a ni. Kan ei leh in vang a lo awm a ni tih hi a chiang em em a. Chuvangin diabetes kan pehhel duh chuan  ei leh inah fimkhur a tul ani..
Amaherawh chu naupang in diabetes type 1 an veina chhan chu kan sawi tawh ang khan an nausen lai a an nute hnute hnek aiah bawnghnute an hnek vang a ni tih kansawi thawh kha hria treng a tha. Kan tu leh fate Type 1 diabetes lak a ven him dn tha ber mai chu nausente hian an nu hnute  ngei kha hne sela tha ber mai.

Tin diabetes hi tlang hrileng ang a inkai theih thil a ni lo. Tun hnai a doctor rual 300 dawn lai maiin kum 20 chuan an zirna leh chhui naah chuan diabetes hi, thisen a inthlah chhawn a ni lo tih an hmu chhuak ani. Amaherawh chu chhung tin hi han en tai la. Chhung kua chuan an caw duh zaqang hi a in ang tlangpui hle hlawm ani. Sa kanro duh chhungte chuan sa kan ro hi an ei za deuh reng a. Pa in sa thau a duh viau chuan fa te ppawhin duh ve hi a awl viau mai. Nu berin nghapih, ngha um a duh viau chuan chhung kaw member dang pawhin duh ve a ni tlang pui. Chutiangin chhung tin mai hian kan ei duhzawng hi a in an tlangpui vangin thil chu a chhui theih viau a ni. Diabetes siam theitu sa thau lam leh thil dang te kha chhung khatin an duh vek chuan an duh tlang thei viau thin Chutiang zawk chu a ni. Thisen atang a diabetes hi in thlah chhawn ni lovin chhung khat chu ei duh zawng a in an vangin diabetes vei theihna chaw te kan lo duh tlan avang a diabetes vei ho  mai kan lo ni zawk tih hi tun hnaiah an hmu chhuak a ni. Hei hi a dik leh dik loh fiah turin China mi tam tak leh Japan mi tam tak ah experiment a nei a.  Heng japan mi, japan ram, thingtlang khua a awm leh an phir pui Washington leh America khawpui a duh duh ei leh in a awmte an han chhui leh a. America ram a awmte chuan diabetes an veilaiin Japan ram leh China rama awmte chuan an vei ve si lova. Chu bakah Japan khawpui a awm leh an phir puite Japan ram thingtlang a awmte, China khawpui a an unaute awm a  an phir puite China thingtlanga awmte an han chhui a. Hetiang mian ki sang tam tak an chhui hnuah Diabeteh natna hi thisenah inthlahchhawn a lo nei love,an tit a a ni. Hei hi he mi thu ziak tu pawh hian a rin zawng tak a ni.

Tin mi thau chhung hi an thau tlangpui duh viau ani. Sap ramah chuan nu ber a thau hi chuan an fa te pawh an thau duh hlawm khawp mai. America ramah phei hi chuan mi pathum an awm khawm tawh chuan tun hma deuh phei chuan pakhat tal kha a nihna tur aia thau a ni fo thin. Chuvang chuan a niang , diabetes vei an tam ni. Mi 8% in diabetes an vei hi chu a nasa deuh a ni mi 50 zelah pali tihna emaw 25 zelah pahnih emaw an awm tihna a ni. Mi thau lam hian diabetes an vei duh avangin thau viau hi hlauh tur a ni a, thau vak hi hleuh vak mai tur a ni dawn lawm niang ?
Type 1 Diabetes  hi a lo lan chhuah har avangin a lan chhuah kher hi nghak lo ila a him thlak ber mai  a ni. A lo lan chhuah tawh chuan in enkawl fe a tul tawh thi ani knan tih tawh kha. Motor pawh kan in chil chin tir ngam lo ang mai ian diabetes hi tih tchhin tur a ni love.
Tin, chaw var tak mai han ei hi a chak awm in a nuam thei hle mai Mahsela suger tam tak a awm tih hria in hetiang caw var hi chu kan ei a nih vek pawhin ei tam loh a tha. Chu bakah thingpui thlum leh thei tui lem thum tak kan in bawk si chuan pancrese pahnih pathum daih thil thlum kan ei hian diabetes lamlian ah min hruai a ni tih  hriat a tul.

Amaherawh chu suger hi hlauh vek tur a nil ova a tel lovin kan awm thei lo a ni. Chakna min petu a ni. Mahsela a tam lutuk chuan diabetes min neihtirtu lian ber a ni tih hi changvawn reng a tha em em ani. Miin a taksaah thil thum a tlak chham chuan hypoglycemia an tih hi a nei ang a, a lo chau mai thi. A ke te a lo chaklovin a lo zawi mai thei a (temporary in), chu bakah a thil hmute a lo chianglovin a alo phe ruai mai thei a, thil te pawh, kalkawng lehthing te , thil reng reng a hmu phir thei a ni. Chuvangin thiul thlum chu a tawk a fang chu eia in tur a ni. Mahse ni khatah tam tak tak ei loh a tha, diabetes a min hruai tu a ni ve tlat mai si a, chuvangin a tawkte a kan ei a kanin a pawimawh a ni

  INSULIN  RESISTANCE 
Kan thisen dawt te capillaries inbultanna ah hian Insulin receptor an tih hi a awm a, Insulin a lo kalkhan kawngka (gate) kha a lo hawn sak thin a. Amaherawhchu insulin khan engmah a keng tur a ni lova, amahin a kal tur a ni. Thil buaiithlak deuh mai pakhat chu thau Triglycerate an tih khan insulin rual a kal ve a tum tlat a , insulin chu a vuan tlat mai a. Gate vengtu khan pahnih a kal a phal lova kawngka ch a khar ta thin a ni. Hetiang a insulin a lo hnar hi Insulin resistance an ti a ni. Insulin a kal theih tak lohvah chuan suger molecules ho kha thisenah chuan awm in glucose a chantirtu tur insulin a awm loh avang  chuan suger chu a ngai ngaiin suger an nit a reng mai a, cellte pawh chuan an hmangthei ta lova, tichuan cell ho chuan energy an siam thei ta lova an lo chau ta thin a ni Cell ho hian glucose hi an chhungah la lutin an ti kâng thin a, chu mi kang chuan energy (ATP) a rawn siam chhuak ta thin ani. Mahsela vanduai thlak takin glucose (Mono-saccarite) ah an chang thei ta lo ani. Hei vang hi an ia diabetes neite hian thil thum an tlakchham chuan an lo chauh em em thin ni. Chuvang chuan mahni nih tur ai thau te emaw thau lutukte ho hian diabetes an lo vei thin ni. ( Mi thau zawng zawng chuan diabetes an nei lo na chungin diabetes nei hi a thau lote aiin a let in diabetes an tam awk tih hmuhchhuah a ni.  He mi awmzia chu mi an thau viau chuan an thau khan insulin rual a kal ve a tum tlat a, gateah khan insulin receptor khan an lo dang ta mai a ni. Suger kha thisen zamah khan a kal tawh si s, glucose a chantir tu kha a a kal ve theih  tak loh avangin suger chu a awm ngai ngaiin thisen zamah chuan a awm ta a. Hetia thisen zam a suger  hi docterten thisen an han exam khan thisenh an hmu ta teuh a,  thisen thlum i nei e min lo ti thin a  ni.   

Hetia thisen a suger  awm reng hi taksa thununtu thluak khan a phal lova, kan thin (liver) lamah a tir kir leh ta a.  Kan thin chuan a theih ang tawk kha thau ah a chantir ta a. Chu thau vek chu liver chuan cholesterol siam nan a hmang leh ta a. Kan thin hian kanmamawh tawk chauhvin cholesterol chi hnih HDL a siam chhuak ta thin a ni. Cholesterol hi chi thum ah an then a chung te chu an rih leh rihloh dan azirin a hming an pe a.A pakhat chu a rih deuh avangin  HDL (High Density Lipoprotein) an ti a. Amah aia zang leh chu LDl  (Low Density Lipoprotein an ti a a zang ber chu VLDL  (Very Light Density Lipoprotein an ti a ni. Heng cholesterol hi kan sawi taw hang khan tuihnang ban deuh tak, hap emaw khak emaw ang hi an ni.

Tin cholesterol leh thau a chantir sen loh an la awm fo thin. Chungte chu zun chhuah tur a buatsaih turin liver kaltlang in kidney ah an tir leh ta a. Mahsela, he suger hi kawchhung a a luh tawh avangin negative electric charge an nit  lat mai . Negative electric charge chu zun chhuah theih a ni si lova, positive electric charge a chantir a alo tul ta. Chumi ti tur chuan calcium in a pawlh a ng ta ani. Kan mamawh hin a hman tur a kan taksain kan ruh a a lo chhek khawl sa kha an la then a, tichuan suger nen chuan an inpawlh hnuah positive electric charge a lo ni  ta a kan lo zung chhuak theta a ni. Tichuan kan zun chu a lo thlum ta thin a ni. Amaherawh chu kan ruh atanga calcium lakchhuah then teuh a nih avang khan ruh in a lo chakloh phah ta a a lo tliak awlsam ta thin a ni.Tin hetia kan zun chhuah theihna pawh hi  kan thluak hypothalamus in vasopressin kha kan kidney a a pek vang a ni
Tin, calcium kha kan zunah a chhuak tel teuh thin a, toilet bowl (ek leh zunna ) ah te khan tui chim chinah khan a lo in rin riak thin. Hei hi kan zun a calcium lo chhuak kha a ni. A bet nghet em em a, satliah deuh a brush a nawh mai mai chuan an fai thei thin loa a ni.
Hetiang a diabetes vei thenkhat an zun zin em em nachhan hi chu an kidney ah zun tur tamtak a lo kal thin a. Hei hi a chhan chu an pituitary gland atang khan hormone chi khat vasopressin an tih mai hi a lo kal thin a. Hei hi thluak a hmun pakhat hypothalamus an tih in a rawn tirh a ni. He vasopressin hi a tawk ai a  alokal tam avangin taksa hmu hrang  hrang a tui awm kha a rawn sawr chhuak a kidney ah chuan a lokal ta a chu chuanzun a ti tam tae m em mai a lo ni. Hetiang a an zun vak vak chuan an taksain a mawmawh khawp a tam tui an nei ta lova tui tlakchhamna (Dehydratin) an  lo nei ta thin a ni. Hetiang a dehydration an lo neih hi  chuan taksa khan a lo tuar ta thin a ni.  An tui a lo hal huam huam thin. Tui hal satliah ni lovin nasa takin an lo tuihal thin. Tin mi  a lo dehydrate chuan an taksa bung hrang hrangin a tuar a, chung zingah chuan a tuar nasa ber chu CELL an ni. An tuar dan chu 66% in an tuar ti ila kan sawifiah ber mai awm e.
Miin Diabetes a vei kher loh pawhin tui a in mang lohva tui tlachham a a awm deu fo chuan diabetes a nei thuai mai thei a ni. A chhan chu an insulin diamtu kha Beta cell an ni a, chung cell te chu tuihal a an tamchhawl chuan an hnathawh tur ber Insulin siam kha an siam tha hlei thei thin lo a ni. Tui hal lutuk a kan  awm chuan thil engmah kan ti tha thei lo ang mai hian kan cell te chuan an hnathawh tur an thawk tha thei bik lo a lo  ni. Diabetes vei mai a awl avangin tui in hi uar  pawimawh em em a ni.
Miin diabetes an vei chuan a hnuai a tar lante hi a eng emaw be hi an nei chawk thi a, a rang lam a doctor hnen a in entir a tha be rang. Amaherawh chu heng kan tar la thenkhatte hi an neih avangin diabetes an nei tihna a ni kher lo nachungin doctor hmuh vat a tha ber a ni. Diabetes an lo nih palh hlauh takah ti ain venthawn tluk a  awm lo a ni. Chung inhriattheihna te chu hengte hi an ni.
1.       An zung zing em em thin. (polyuria) Mi thenkhat chu midang ai a zung zing hi an awm . A chhan pakhat chu an zun in khawlna bawm Bladder an tih kha mi dang ai a atet vang a ni fo . Entir nan: Ui hi a phing a tet em bik avangin ran nung dang aiin an sung zing zawk a, bawng erawh chu an phing a len avangin a zung khat deuh mai bak ah tum khatah an zung reiin an zung tam viau thin.
2.       Tuihal dan satliah bakah an tui a lo hal huam huam thin Hetiang hi polydipsia an ti.
3.       An ril a tam deuh reng thin. Puar deuh mahse riltam reng in an in hre thin.  (polyphagia)
4.       An rihna a tlahniam tawlh tawlh thin (weight loss)
5.       An hah awlin an chau ngawih ngawih thin.( fatigue)
6.       An rilrute a lo chi aiin an thlak thut thut thin  (mood change)
7.       An luak a lo chhuakin an luak bawk thin
8.       Tin vun te a lo rovin a lo thak in vun chhia te hi han hiah zawng hian a lo tla teuh thin.
9.       Khaw hmuh te a lo chiang lova a lo phe ruai thei a ni. Mit chum an tih hi a awm thei.
10.   Kut leh ke te a lo mu chur chur thei.
11.   Kut leh ke te a zâwi thei bawk a ni.

Riltam zawng zawngte tuihal zawng zawngte , luak chhuak zawng zawngte hi hi diabetes vei tihna a ni vek lova amaherawh chu a hlei ahluak a kan tuihal emawh zun zin emawte riltam emaw kan sawitak dangte kan neih chuan a rang lam a in entir a tha ber ang.
Tin, Type 2 diabetes hi, a lo intanna chu a hma kum rei taka tang khan a ni tawh thin. A lo lan chhuah meuh hi chuan a tlai lek lek tawh thin a, emkawl fe hi a ngai tawh thin a ni.  Insulin siamtu Beta cell chuan insulin chu a siam chhuak reng a, nimahsela a thawh tawk bak, a thawh sen loh, glucose a chantir sen rualloh thil thlum kan ei khan heng beta cell te hi a ti hah lutuk an an chhiat phah thin a ni. Tin thil thlum kan ei te glucose a chang bek chu liver chuan tuhrawl ah a dah thaq a. heta a dahthatna hi Adipose tissue an ti ani. Heng hi kan mamawh hun a hman atan a dah that an ni.
Tin, kan zunah chuan calcium bakah iron te ka zung chhuak bawk a. Tin protein kan ei reng reng hi a zatve pawh hi, kan ei tam phei chuan a kan taksa hian hman theihh chin a nei a, hman bang chu zun lah kan paih chhuak  leh thin a ni. Doctorte chuan kan protein ei hi 40-50% vel hi kan zunah kan paih chhuak leh thin a ni               

                           THISEN A SUGER TIH TLEM DAN

A hmasa ber a lan hriat tur chu kan thisen a suger awm hi khawi dang a tang a lokal mah a nil ova, kan ka atang a lo lut deuh vek a ni. Suger awm tamna thil kan ei leh kan in atangin kan thisenah suger a tam in a tam lo thei a ni.

1.       Thil thlum reng reng hi, khuai zu a ni emaw fu tui a ni emaw thei thlum emaw, thil thlum ren reng hi suger an ni vek tih hi kan hriat phawt a pawimawh a ni. Amaherawh chu an thlum dan a in ang lova, a then chu thlum chang chang, a thlum pawh hriat tham mang loh an ni. Rice kan ei te hi entir nan han sawi tai la. Rice var tha tak, ei it awm tak, leh maida var hlarh mai te hian suger engemaw zat an nei ani.  Buhfai ban an tih mai, kawng lawng te hian suger an ngah lehzual. Chu chu sap ho chuan sweet rice an ti nghe nghe ani. Tin alu (potato) ah te hian starch leh carbohydrate tam tak a awm a, heng hian suger tam tak an nei a, an lan dan erawh a dang deuh mai chauh a ni. Buhfai var tmai kan han ei teuh hian suger tam tak kan ei tihna a lo ni reng mai. Chutiang in chhangthawp var kan eite hian kan ei tam chuan suger kan ei tam tina a lo ni der mai. Tin, maida a siam puri te leh thildangte kan ei hian suger engemaw zat kan ei tihna  alo ni. Heng hi ei  loh tur tihna chu a ni lo nachungin a tawk a ei kan thiam a tul a ni
Sap ramah chuan brown rice an ti mai a, chu chu buhfai thiah var loh hi a man pawh a tam zawkdaih a ni.Kei ni chuan khawl nuai buhfai kan tih mai thin kha hnam fing chuan an lo  ngaisang zawk daih mai a lo ni. Hetiang hi kan ei chuan kan ei tam hmai kan puar mai a, tam tak ei pawh a ngai manglo a ni. Chutiang bawkin wheat thiah var loh, whole wheat an tihmai atang a chhang phut an siamte hi a tha zawk a a to pawh a to zawk a ni. Hetiiang chhang leh buhfai hi kan ei thin chuan suger kan ei tlem dawn a lo ni.
Tin suger hi kan sawi taw hang khan chi thum an awm ,mono-saccarite (one suger), di_saccarite (suger chi hnih) leh poly saccarite (suger chi hnih ai a tam) te an ni Mono ssaccarite chu kan taksain a hmang thei nghal a, a dang pahnihte erawh hi chu a hmang thei rih lova, insulinin mono saccarite (glucose) a a chantir phawt hnuah kan hmang thei chauhani
2.       Exercise: Excerce hi regular takin nitinin darkar khat nei thin ila. Tum khat a darkar khat kan nei thei lo a ni pawhin minute 30  ve vein zing leh tlaiah neita ila a tha tawk khawp mai. Hah lutuk a exercise pawh nehi a tul kher lo. Kan thlan chhuak khawpin nei thin ila, Kan suger tam tak kha kan liver in thauvah a chantir a, chu thau (fat) nchu kan thlanah a lo chhuak ta a, tichuan kan thisen a suger awm kha  a lo tlem ve tial tial thei a ni. Tin excercis tawk lek kan hriat theih dan chu heti zawng hian lo sawi ta ila. Exercise pah a kan zai thei a nih chuan kan exercise kha a tawk lo tihna a ni a, mahsela tawng pwh tawng hlei thei lo khawp a kan hah chuan anlutuk deuh a ni. Tin a lutuk a exercise la ho hi mi thil chik mite leh doctorte chuan an dam rei lo a ni e an ti ve thung a ni.  Zopa pawh a lutuk a hna thawk thinte chu an dam re lo fo thin a ni. Tin, exercise kan lak khan kan thau kha cell chhungah lutin a kang (burnt)  ta a energy an tih ATP kha a rawn siam chhuak a kan lo chak ta thin  ani Chutiang chuan thau chu a lo kang ral thin ani.

3.       Thei tui tak tak ni lo a lem an siam ho hian soda tam tak anneih bakah  chung soda te ti thlum tur chuan suger tam tak an telh ta thin a, chung thei tui lem te soda drink lam kan in tam chuan suger kan in teuh tihna a ni thin. Baking soda hi kan hre theuhvin ka ring. No Hingpui no khat thlum nan suger table spoon khat hmang thin ta ni ila, mahse baking soda kha thingpuiah khan han thlak tai la. Chu thingpui ti thlum tur chuan table spoon khat tawk lek thin kha, spoon thum lai a ngai ta tnin angin kan soda in thin, theitui lem ho hian suger an lo ngah em em thin. Chuvangin theitui lem in lovin, soda drink in lova thei tui tak in tur kan hmu lo a nih pawhin a thei a ei mai tur a ni. Tui thianghlium in leh mai a finthlak fo zawk a ni.
4.       Tui thianghlim tam tak kan in fo chuan kan pum leh ril leh kidney vel a suger kha zunah a paih chhuak thei a ni. Kan kidney a lo hrisel anga a hna thatakin a thaw kanga kan thlanah leh kan zunah khan suger tam tak a paih chhuak dawn a ni. UNO branch pakhai WHO chuan tun kum 2000 hnuah hian nitin a tui in zat tur an recommend dan chuan mipa in nitin no 10- 12 (litre 3 vel) in tur a ni a, hmeichhia erawh chuan nitinin no 8-10 vel in tur a ni an ti. Hei hi pumpui puar lai ni lovin a ruah lai tak a no khat te te emaw, tuihal viau chuan no hnih a in ni sela, tin, tum khatah litre khat aia tam in loh a tha e an ti a ni.
5.       Coffee leh zu lam in loh a tha. Coffee hian kan taksa a mamawh hun a hman tur reserved awm kha a lo ru then ta a, nakinah a tul hun a hman tur kha a lak zawh vangin buaina a awm fo thin a ni. Zun tur a ti tam a, kan taksa a tui awm sa kha a fawp khawm a,  zun chhuah tur aia tam kan zun khan kan taksa kha tuihalin (dehydrate) a lo awm mai thin a ni. Miin zu a in chuan a zung vak vak thin tih chu hai rual lohvin kan hre theuh awm e. Zu hian kan taksa a tui awm kha a hun lovah a la chhuak a an zu in aia tam kha an zung thi. Hei hian dehydration an tih mai tui tlakchhamna a siam fo thin a, Coffee nen an thawh dan a in ang khawp mai. Diabetes nei tan zu in hi a tha lem lo a ni. Zu khan thi (liver) a thlen khan thinin thil pakhat a siam chhuak a chu chu acitile acitate an ti a, chu chu cholesterol hi a ni mai. Taksa in  mamawh aia tam cholesterol neih hi a the lo a ni. Miin cholesterol a neih tam chuan a diabetes tan a pawi thui thei viau a, chuvangin cholesterol siamtheitu hi chu eiloh leh in loh tawp hi a him ber a ni.

                                               KHAI KHAWMNA

Diabetes Type 2 kan vein chhan ber chu thil thlum ei tam vang anni deuh ber. Rice var tak thatna pawh awm vak lo kan han ei vak hian suger tam tak kan ei tihna a lo ni. Thingpui thlum leh thei tui lem, soda drink te kan han in teuh hian suger tam tak kan ei tihna a lo ni. Chhang vat, ei teuh hian suger tam tak a awm avangin suger kan ei teuh tihna a lo ni. Chaw var leh chhang var kan ei teuh teuh  a thei tui lem thlum tak kan ei mai bakah cake thlum tak leh rasgula/rosgula leh chhang thlum tak kan ei hian kan bête cell in a hneh lova kan ti chau mai pawh ni lovin kan ti hlum thei ani.
Tin Beta Cell awmna Pancrease hi a lo cancer thei a, a lo cancer chuan beta cell a insiam thei ta lova, beta cell a awm loh chuan insulin pawh a insiam thei ta lo a ni. Cancer pawh hi mi dang cancer atang a kan kai a nil ova kei mahni insiam chawp mai a lo ni bawk si a chuvangin cancer loh mai tur a ni. Engtinnge mahniin cancer kan insiam chawp maid ante chu bung dangah kan la zir leh dawn a ni. Cancer lo intan dan pawh chiang zawk in tar lan a la ni ang.
German Scientist te chuan tun hnai mai khan thil hmuhchhuah pawimawh tak mai an nei.  Mi tupawh nikhat a darkar li lek lek muhil ho hian midang aiin diabetes veina chance hi 35 % in a sang ani e an ti   a hei hi hreng in muthilh tam a tha. Amaherawh chu darkar 10 lai mai zan tin a mut hilh erawh chu kan mamawh lem lo a ni. Muhil tam lutuk pawh in diabetes neihna chance sang tak an nei ve tho a ni.
Tin Type 1 diabetes veite tan a thu lawmawm tak mai chu, taima tak a ei leh in a in enkawl a a tawk lek a exercise lak bawk a, nitin a tui thianghlim litre hnih leh a chanve atang a liter thum in bawk chuan taaksa a lo hrisel a diabetes hi a dam leh viah thei ani. Type 1 veite pawh in an that pui a ni tih hi doctorte leh scientist ten experiment atangin an hmu chhuak a ni.
 Heng hriatna tharlâm tha tak tak mai doctorte hnen a petu Finna leh lainatna a khat Pathian Engkim titheia chu Fakin awm mawlh rawh se. AMEN.

Post a Comment

Powered by Blogger.