Buddhism Chanchin


Eng nge Buddhism chu?
Buddhism tih thu hi 'budhi' tih atanga lakchhawn a ni a. A awmzia chu 'to awaken' tihna a ni. Siddhartha Gautama hi awakened (enlightened) a nih tak tak hun hi kum 35 a nih lai hian a ni. chu chu kum 2,500 kalta a thil thleng a ni. 

Buddhism chu Siddhartha Gautama zirtirna a ni a. Gautama hi Buddha tia hriat lar a ni. Buddha tih awmzia chu mi piangthar/harh chhuak "the awakened one" tihna a ni. Buddhist tradition atanga a lan dan chuan, Buddha chu India ram chhung khawchhak lam area-a awm a ni a. chu chu 6th-14th centuries BCE. Vel a ni.

Buddhism chuan branch pahnih a nei a:
(1) Theravada ("The School of the Elders")
(2) Mahayana ("The Great Vehicle").

Theravada chu Sri Lanka leh Southeast Asia(Cambodia, Laos, Thailand, Myanmar etc.) ah a lar hle laiin, Mahayana chu East Asia (China, Korea, Japan, Vietnam, Singapore, Taiwan etc.) ah a lar hle thung a ni. Buddhism chuan hengte hi a huam tel bawk : Pure Land, Zen, Nichiren Buddhism,Tibetan Buddhism, Shingon, and Tiantai (Tendai). Vajrayana bik hi chu Tibet leh Mongolia-a an kalphung a ni a, China leh Russia-a Buddhism kal dan hi chu— third branch ang a ngaih a ni. Buddhist tradition leh kalphung innghahna (foundation) chu 

Three Jewels tih a ni a chungte chu: 
(1) the Buddha,
(2) the Dharma (the teachings), 
(3) the Sangha (the community) a ni.

Thuziak upa tawh tak atanga a lan dan chuan Siddhārtha Gautama chu Indian subcontinent hmarchhak lamah 5th century BCE khan a lo piang a, a pa chu chu khuaah chuan lalah an thlang a ni. Gautama chuan thingkung hnuaia a thut laiin harh tharna a chang ta thut a ni. 
Hriat dan dang lehah chuan Gautama chu Lumbini (Nepal) ah 563 BCE vel khan a lo piang a, mahse Kapilavastu ah a seilian thung a ni. Lal fapa, Gautama pian hnuin, astrologer, Asita chuan Gautama pa Śuddhodana a va hmu a. Tichuan,i fapa, Siddhartha Gautama hi Lal ropui tak a la ni ang. A nih loh vek chuan khawvel thil hnuchhawnin mi thianghlim a la ni dawn a ni a ti a. Śuddhodana chuan a fapa chu lal ni turin duh viau mah se, Gautama chu kum 29 a nihin hmun hrang hrangah a zin kual thin a. Buddhist literature-a a inziah dan chuan, mi pangngai nuna nungin, mi pangngai hrehawm tawrh dante a hriatpui vek a ni. chutianga nasa taka a inserh leh a rilru leh taksa a sawizawi hnu chuan Lal chhungkua chu chhuahsanin, Thlarau lam hna thawk turin ke a pen ta zawk a ni.

Stupa tih chu Buddhist ho hmunpui chi khat sawina a ni. India ram, Sarnath, Uttar Pradesh-ah Lal Ashoka khan Dhamek Stupa a sa a. chutah chuan Buddha chuan a thusawi hmasak ber a tan a ni.  Gautama hi kum 80 a nihin, (483 BCE) khan Kushinagar, India ah a boral ta a ni.

Buddha/Gautam hi Pathian em ni?
Buddha/Gautama hi pathian a ni lo va, pathian anga inchhal tum a ni bawk hek lo. Harhchhuahna leh tihdanglama awmna (enlightenment) tur kawng ama lo tawn tawh (experience) atangin a zirtir zawk a ni.

Buddhists ho hian milem (Idols) an bia em ni?
Buddhists ho chu a chang chuan Buddha lem emaw, lim emaw hmaah an kun thin a. A nihna dik takah chuan pathian anga bia (worship) ni lovin, leh an thil duh zawng apiang dil an ni bawk lo. Buddha lim hian Buddhist-ho rilru leh thinlungah leh hmangaihna a rawn tuh nawn zel theih nan leh chungte chuan an nun a kaihhruai zel theih nana milim hmaa kun an ni zawk mah a ni. Chubakah Buddha zirtirna avanga an lawmzia entirna a ni.

Engvang nge Buddhist ram hi an retheih thin bik em em?
Buddhist zirtirna (teachings) zinga pakhat chu hausakna (wealth) hian hlimna a thlen lo va, Hausakna hi a hlun lo a ni tih hi a ni. Buddhist zirtirna hrethiama, man thiamtu chuan hlimna tak tak a chhar thin a ni.

Buddhism hi chi hrang hrang a awm em ni?
Ni e, Buddhism hi hrang daih si lovin, tlemin an kal dan ram hrang hrangah inan lohna a awm ve thin. A chhan chu, ram hrang hrangte chuan an ram culture theuhte azirin buddhist zirtirnaah hian uar lai bik leh ngainat lai bik an neih thin vang a ni. Mahse, ram hrang hranga zirtirna danglam ve lo leh inang tlang vek a awm a. Chu chu — "Dhamma or truth" hi a ni.

Eng nge Buddha chuan a zirtir?
Buddha chuan thil tam tak a zirtir a. Mahse, Buddhism-a a bulpui ber erawh chu "Four Noble Truths leh "the Noble Eightfold Path" te hi a ni.

Eng nge First Noble Truth chu?
First Truth chu mihring nun hi tawrhna a khat a ni. Nunah chuan Na, upatna, natna, leh a tawpah thihna a bet tel tlat a ni. Rilru lamah pawh hrehawm kan tuar fo thin. chungte chu: khawharna, chiaina, hlauhna, thinrimna, manganna te. Chuvangin, Buddhism chuan chung tawrhnate chu engtianga pumpelh tur nge tih leh engtiangin nge kan hlim theih ang tih te chu a hrilhfiah ta a ni.

Eng nge Second Noble Truth chu?
Second Truth chu tawrhna chu huatna leh chakna (desire)-in a thlen a. kan duh anga thil a awm loh hian tawrhna kan hmachhawn ta thin a ni.

Eng nge Third Noble Truth chu?
Third Truth chu tawrhna chu hneh theih a ni a, hlimna pawh neih theih a ni. chakna (desire) kan bansan a,nun dan dik kan zawh chuan mi zalen leh hlim kan lo ni thei ta thin a ni.

Eng nge Fourth Noble Truth chu?
Fourth Truth chu 'Noble 8-fold Path' chuan tawrhna a titawp tih hi a ni.

Eng nge Noble 8-Fold Path chu?
Noble 8-fold Path Chu kan chhia leh tha hriatna thiang tak hmangin 'Four Noble Truths' hrethiam tur leh midangte lainatna nei turin,kan finna zawng zawng kan hmang dawn a ni.

Eng nge 5 Precepts chu?
Buddhism-ah chuan moral code a awm a, chu chu precepts a ni. Chung zinga 5 te chu: Nunna reng re.g thah loh tur, eng pawh an zalenna bo khawpa hren loh tur, Sex lama nun tha lo sim, dawt sawi sim, ruihtheihthil tih loh.

Eng nge Karma chu?
Karma chu Kan thil tih ang zela kan chunga thleng a ni. He dan hian thil tam tak a hrilhfiah a: Khawvela intluktlan lohna,engvange mi thenkhat an piansual, a then an hausak, engvang nge mi thenkhat an dam rei loh. Karma chuan mimal tinte hian tuna kan thil tih leh hun kaltaa kan tihahte khan kan chungah awmzia a nei zel thin tih hi chiang takin a tilang a ni.

Post a Comment

Powered by Blogger.