MIZO TAWNG ZIAH DAN 
(Ziah zawm tur leh zawm loh turte)




MIZO TAWNG ZIAH DANHriat tur :       
1.  A tam thei ang ber a hrangin ziah kan tum tur a ni.
2.  Ziah zawmna chhan tur kan hriat chauh a inzawmin kan ziak thin tur a ni.
3. Thumal chu a inzawmin kan ziak tur a ni.
4. Thumal zinga thenkhat chu ziah zawm loh hun a awm bawk.
5. Thumal ziah zawm ngai hriat dan : a tlangpui thuin thu lam khat hian thumala a beh tel hnu  chuan a mala a awmze neih sa kha a keng tel tawh lo.
Entirna ; ‘Challang’ tih hi thumal a ni a, hetah hian ‘chal’ hian a mala a awmze pangngai kha a keng ta lo a ni.



I.          THUHMABET (Prefix) : in, inti/intih, ti/tih .

a)   Thuhmabet (Prefix)-te hi a dawt chiaha thu-ah a bet tel thin a, ziah zawm zel tur a ni.           
i)    innei, insu, insual, inrem, insawithaih, inbual, inkhawm, inrem, inkiltawih, inthurual, adt.
ii)   intithei, intihlim, intituavawn, intitlangval,  / intihtheih, intihhlimna, intihnulat, intihtheih, adt.
iii)   tilawm, tisual, tikhawlo, tihlu, tibo / tihmualpho, tihnat, tihthitlin, tihretheih, tihpalh, adt.
iv)  ‘A’ hi prefix ni chiah loa thumal hmaa a awm hun a awm a, ziah zawm zel tur a ni, a inzawmin thumal anga ngaih a ni : achinah, ahnu, aleiah, alawm, asin, ahnekin, atan, ahnu, adt.

b)      Ziah zawm loh hun :       Thuhmabet kan tihte hi a mala an din theih hun (noun, pronoun, verb) a awm a, a hnua thu nen ziah zawm loh tur a ni.  Entirna:
i)    in nei : (in – noun) ‘in nei chuan garage nei tel thei se’ / (in-pronoun) Garage in nei em?
ii)   in sual : (in-pronoun) ‘in sual em mai’ / in lo kal dawn em?
iii) in rawh: (in – verb) ‘tui in teuh rawh.’
iv) inti/intih : ‘ka kal hlanin lo inti miah suh ang che u’/ ‘in unau hi in intih fo chuan in tluang hauh lo ang’
v)   ti/tih: do, say tihna atana hman a nih chuan a hranga ziah tur a ni : i hna chu i ti tawh em ni?/ “Tap suh” a ti a. / Isuan min hmangaih tih ka hria.


II.        THUHNUNGBET (Suffix) : a, ah, awm, ho, in, na, pui, sak, san, te, tê, thlâk, tîr, tu leh zia te hi suffix an ni a, thumal hnungah beh teltirin ziah zawm thin tur a ni. Amaherawhchu, suffix te hi a mal din hun (a mala awmzia a neih hun) a awm a, chumi hunah chuan a hranga ziah tur a ni thung.

1.                              A :
a)      ‘a’ hi thu kal laiah chuan a hmaa thu-ah a bet tel tlangpui a ni : nangmaha, khawvela, mahnia, keimaha, ramhnuaia, Lungleia, hmannia, tunlaia, khawlaia, huaisena, ina, loa, kawta, adt.
b)      ‘a’ hi a hrana ziah a tul hun a awm:
i)                    Hming aiawh emaw, thil eng emaw aiawh a nihin : Ball a pet / a lo kal / “Ka tui a hal” a ti a.
ii)                   Thu tikimtu atana hman a nihin : a lo kal a, a let leh a. / School a chawl a, a mu mai mai a.
iii)                 Eng â? Tu â? Mi â / i â em ni?

2.                               AH :         
a)      A hmaa thu nen ziah zawm thin tur a ni : Bazarah, Lungsenah, in chungah, khawlaiah, England-ah,
chhuatah, Cl. IX-ah, 2012-ah, MHIP-ah, kawrah ka duh, pawnfenah a tha ang, loah ka feh, adt.
b)      ‘Ah’ hi noun emaw, interjection emaw, verb emaw a nihin a hranga ziah tur a ni :
i)        I chhang ah chu a va hrawl ve! (n)                     ii)         Ah, khai a…! (Interj)
ii)       I ipte ah (ak mdf.) kha a va fual ve! / chemtein mi han ah (ât mdf.) chu le! (v)

3.                              AWM :
a)      Ziah zawm hun :  Zahawm, lainatawm, muanawm, ngaihhlutawm, buaipuiawm, zahpuiawm, lawmawm, demawm, awihawm, adt. tia a hma thu nen ziah zawm vek thin tur a ni. A thlûk danah pawh ‘uikawm’ tiha ‘kawm’ thluka thluk vek a ni.
b)      Ziah zawm loh hun chu a mala awmzia a neih hunah a ni ang :
i)    Khawiah nge i awm?    ii)  Ni âwm takin a lang.                        iii)  A âwm a na
iv)  Tui loin kan awm thei lo            v)  I awm a nuam meuh na nge?            vi)  A awm awm la rawh.


4.                              HO :
a)      Pakhat aia tam sawina a nih chuan a hma thu nen ziah zawm zel tur a ni (plural suffix) : keiniho, inkhelho, Pathian thusawiho, zai thiamho, thiam loho, hrehawm tiho, zu zuarho, adt.
b)      A mala awmzia a nei a nih chuan zawm loh tur a ni:   i) Thu ho deuh deuh sawi suh (adj). ii) Hruaia’n va ho rawh se (v).  iii) Sawi ho, zir ho, thlir ho, (adv).  iv) I hote an thiam em? (n)

5.                              IN :
a)      Ziah zawm hun : Rinnain an kal, mi pahnihin mei an zu, ni thum chamin a thang, ka châk viau nain ka kal ta lo, tiangin a vua, doctor-in a zai, sazuin a seh.   
b)      Zawm loh hun :       pronoun, noun, verb a nihin.
i)  In dam em? (pronoun)                ii) In ar in hi a rim chhia. (n)  ( damdawi in, ek in, chhek in, biak in, ran in, tia a hranga ziah zel tur a ni).       iii)  Tui i in duh em? (v)
iv) I zun a in elo? (Natna hming a nih avangin zun-in tia ziah a tha).

6.                              NA :
a)      Thumal (v)-a ‘na’ kan belh hian abstract noun a lo ni a, ziah zawm tur a ni : hmangaihna, thawhrimna, fakna, lawmna, mawina, zawrhna, tuarna, tahna, awmna, dahna, nunna, adt.
b)      Zawm loh hun chu a mal din (nihna a neih) hunah a ni leh ang :
i)    I pum a na em ni? (adj) ii)  Ti suh ti na na na a, i han tih luih talh chu le! (adv)
iii)  Natna hming : pum nâ, kal nâ, ke nâ, lu nâ, adt.

7.                              PUI :
a)      Ziah zawm hun :   i) Ran leh ramsa lamah – kelpui, arpui, vawkpui, bawngpui,  keipui, zukpui, mupui, sakhipui, sazupui, nghalpui (khuai), adt.
ii)   Thil dang :         luipui, lungpui, hruipui, bepui, kawngpui, inkhawmpui, indopui, inpui, hunpui, nipui, nopui, pawnpui, rinpui, zupui, adt.
iii)   Nihna, upat lama anpui, thurualpui leh tawmpuina :         hnampui, anpui, nulatpui, zirpui, YMA-pui, rawngbawlpui, khawsakpui, eipui, pianpui, thlamuanpui, uipui, uanpui, tahpui, zinpui, adt.
b)   Zawm loh hun :       i)          He pa pui roh hi ka ngei tlat (adj).                     ii)         Min pui thei em? (v)
      iii)   Millenium chu pui tak a ni. (ropui tihna) iv)  Hmu lo puiin engtin nge ka sawi theih ang?

8.                              SAK :
a)      ‘Sak’ tih hi a hma thu nen ziah zawm zel tur a ni : peksak, tihhlawhtlinsak, dilsak, saksak (in an saksak / Pathian chu hla saksak rawh u), ahsak, phurhsak, hruaisak, petsak, chhuhsak, tihsak, adt.
b)      Zawm loh hun :       A mala awmzia a neih hunah zawm loh tur a ni:
i)        Thil eng emaw sak tak sawina a nih chuan a hranga ziah tur a ni : Lung chang leh sak tak a ni.
ii)       ‘Sa’ mdf. ‘sak’ a nih chuan a hranga ziah tur a ni bawk : In hla sak chu a va nalh ve / Vawk in sak hi chu a thiam a nia.
iii)     Harsa tihna atana hman a nihin : Zai a va sak talh talh ve!
iv)     A mit a khap sak sak a. (double adv)

9.                              SAN :
a)      ‘San’ tih hi a hma thu-ah a bet tel thin tur a ni : kalsan, chhuahsan, hawnsan, bosan, peih lohsan, zin bosan, vah bosan, thlirsan, rauhsan, pemsan, kirsan, adt.
b)      Zawm loh hun :

i)        Puan / kawr sân sawina – i kekawr mawng chu a sân a nih kha.  
ii)       Sang mdf. atana san tih kan hman hunah – Mawia san dan em em hi chu!
iii)     Double adverb san san – In nautê chu a nui san san mai.

10.              TE :
a)      Plural siamtu ‘te’ hi a hmaa thu nen ziah zawm thin tur a ni: zirlaite, inkhelte, doctor-te, thusawitute, kohhranhote, naupanghote, thalaite, VDP-hote, ranvulhte, thiante, rannungte, adt.

b)      Zawm loh hun :
i)   Thu daidanna leh zawmna a nihin : thing te, mau te, nungcha te hi humhalh tur a ni.
ii)  Thu tikimtu atana hman a nihin : Lo kal te chu ka duh alawm. Insual te chu ka duh teuh lo.

11.              TÊ :
a)      Mihring leh thil danga a tê chi sawina hi ziah zawm tur a ni : artê,  patê, khotê, maitê, fiantê, vawktê, vatê, uitê, beltê, adt
b)      Zawm loh hun :      
i)    He pa tê hi ka ngei a nia. (adj)              ii)  Rei lo têah nangni’n mi hmu lo ang. (adv)
iii)  Pakhat tê mah ka thiam lo. (adv)

12.              THLÂK :
a)      Ziah zawm hun : hahthlâk, khawharthlâk  , buaithlâk, thinrimthlâk, manganthlâk, nuihzatthlâk, zahthlâk, khawngaihthlâk, thatchhiatthlâk, taimakthlâk, rapthlâk, adt.
b)      Zawm loh hun :  Thiltih sawina (verb) a nih hunah.  Kut i thlâk elo?. Hrui kha rawn thlâk thla teh.

13.              Tîr:     
a)   Ziah zawm hun :      kaltîr, chhuahtîr, muttîr, entîr, zaitîr, zawntîr, hriattîr, awrhtîr, adt.
b)   Zawm loh hun :       i)  Lala kha tîr mai teh. (v).   ii)  A tîrah chuan i buai deuh mai thei. (adv) 
 iii)  tleirawl tîr inngaizawng an ni awm e! (adj) 

14.              TU :    
a)      Ziah zawm hun :  khawngaihtu, lainattu, petu, hriattirtu, mamawhtu, dawngtu, zilhtu, ziaktu, hrilhtu, ruaitu, thawktu, hretu, chotu, betu, tanpuitu, zilhhautu, hmangaihtu, adt.
b)      Ziah zawm loh hun : i)  A tu ber hi nge i star chu? (pronoun).  ii) Balhla ka tu (tuk).    iii) Tû ka la nei lo (n).

15.              ZIA :
a)   Ziah zawm hun :      uizia, zahzia, khawngaihzia, huaizia, chakzia, felzia, zahawmzia, buaithlakzia, manganthlakzia, retheihzia, rilzia, sanzia, seizia, duhzia, thiam lohzia, finzia, adt.
b)   Zawm loh hun :       i)  I zia hi thup deuh teh (n).   ii)  I puan zia chu ka mawi tih zawng tak a ni. (adj)


III    THUMAL ZIAH ZAWM HUN LEH ZAWM LOH HUN AWM CHITE :

1.         a)         Dawhkan :        Dawhkan chungah ka thu. I pheikhawk kha dawhkan chungah dah suh.
b)         Dawh kan :       A sang em mai, in dawh kan deuh loh chuan ka ban phak lo ang.

2.                  a)         Samkhuih :        Samkhuih mawi tak a lei. Ka samkhuih hi sil fai a ngai a nih hi.
b)         Sam khuih :       I sam khuih ang hmiang. Sam khuih hi in peih lo thei lutuk.

3.         a)         Mahse :  A lo kal a, mahse a awm rei lo. Sangha hi tui chu ka ti, mahse a ruh then vel hi a buaithlak em mai pawh a.
b)         Mah se:  Lo kal mah se ka be chuang lo ang. Liverpool chuan nawr viau mah se an si phurh chu an sut thei lo a.

4.         a)         Hmunphiah :     In hmunphiah chu eng zat man nge? Hmunphiah ka hmu zo lo.
            b)         Hmun phiah :    Hmun phiah ka peih lo e. Hmun phiah hi chu a hmeichhe hna deuh.

5.         a)         Chhuanchhan :  Tui i chawi dawn chuan chhuanchhan tha kha hmang rawh.
            b)         Chhuan chhan : I pu hi a eng hi nge maw i chhuan chhan le?

6.         a)         Chhûngkhat      :           Kunga te nen hian chhûngkhat in ni em?
            b)         Chhûng khat     :           Tuizem hi han chhûng khat law law teh u.

7.         a)         Ani                       :           Ani chu tu luang kianga thing phun / Ani hi zawng a fel a nia.
            b)         A ni                      :           A lo kal a ni / Lawm fo ula. A ni, ka ti leh pek thin ang, lawm rawh u.

Hengte hi a entirna chauh a ni a, noun thumal tam tak hi inzawm loin a hman theih a. Ziah zawm loh hun chu noun anga kan hman loh hunah a ni ang.


IV        ZIAH ZAWM HUN AWM BIK THUMALTE :


1.         Bawh   :           bawhbel leh bawhtah tih bak chu ziah zawm loh vek tur a ni – bawh pelh, bawh tlu, bawh kan, bawh liam, adt.
2.         Bo        :           bangbo tih loh chu a hma thu nen ziah zawm loh tur a ni – bi bo, kal bo, hnawt bo, kal bo, tlan bo, adt.
3.         Bu        :           darbu, hnutebu, laibu, lehkhabu, meibu, mutbu, puanbu, thembu, chanchinbu, tihho bak chu ziah zawm loh tur a ni – hla bu, zirlai bu, sava bu, fanghmir bu, adt.
4.         Zawng  :           Ngaihzawng, ngaizawng tih bak chu a hrang veka ziah tur a ni – duh zawng, ngainat zawng, vei zawng, zau zawng, huat zawng, adt.
5.         Bûk      :           Zawlbûk tih loh chu a hranga ziah vek tur – chhawl bûk, biak bûk, khual bûk, adt.
6.         Dang    :           Indang leh lamdang tih bak chu a hmaa thu nen zawm loh tur a ni : mi dang, chi dang, thu dang, thil dang, ni dang, ram dang, adt.
7.         Dam     :           Ziah zawm tur – chhandam, zaidam, hahdam, ngaidam, changdâm tihte hi. Chhem dam, hmet dam, thawi dam, adt. hi chu zawm loh tur a ni.
8.         Lui, dil, tlang :               A hminga bet tel sa – Serlui, Tamdil leh Rungdil bak chu a hranga ziah zel tur a ni. – Lurh tlang, Tlawng lui, Rih dil, adt.
9.         Fiah      :           Hrilhfiah leh finfiah tih bak chu a hranga ziak tur a ni. – en fiah, zawt fiah, sawi fiah, hmu fiah, lang fiah, adt.
10.       Khat     :           Angkhat, hnahkhat, chhungkhat, kamkhat, sakhat, pakhat, kalkhat, kaukhat, thenkhat te hi thumal a ni a, zawm tur a ni a. A dang chu - tum khat, chhin khat, chhuan khat, vawi khat, zan khat, thawh khat, chhul khat, thang khat, ni khat, adt. tia a hranga ziah tur a ni.
11.       Mal      :           A hmaa thu nena zawm pawha ‘pakhat’ tihna la keng tel chi chu zawm zel tur a ni – nghalmal, thumal, buhmal, zawngmal, adt.
                                    Adjective emaw Pronoun emaw a nih chuan a hranga ziah tur a ni – fapa mal, mi mal, pa mal, elhbun mal, hawrawp mal, khaw mal, a mal mal, adt.
12.       Vêl       :           Suvêl, khawvêl, chhawrvêl te hi zawm tur a ni a, a bak a hranga ziah tur a ni – chheh vêl, dai vêl, nuai vêl, phuar vêl, hual vêl, adt.

13.       Vâr      :           mitvâr, nghovâr, bengvâr te hi zawm tur a ni a,  a dang chu zawm loh tur a ni.
14.       Thlu      :           Muthlu hi ziah zawm tur a ni a, bawh thlu, rel thlu, thlem thlu, adt. hi zawm loh tur.
15.       Thlêr    :           Kawtthlêr hi zawm tur a ni a,  chepthlêr, tai thlêr, adt. a hranga ziah zel tur a ni.
16.       Thla      :           Ngaithla, chhawrthla leh enthla hi inzawma ziah tur a ni a, a bak zawngah chuan ‘thla’ hi a hranga ziah zel tur a ni.
17.       Thiam   :           Puithiam, themthiam, dawithiam tihte hi thumal a ni a, zawm tur a ni. Mi thiam, zai thiam, lehkha thiam, lam thiam, adt. hi a hranga ziah thin tur a ni.

Hengte hi i thiam a, ngaihtuahna i hman zui bawk chuan i Zotawng ziah chu a zahpuiawm hauh lo ang.



Post a Comment

  1. Copy theih se ava tha dawn em

    ReplyDelete
  2. A tha hle mai ka hlawkpui viau e

    Ka tidik loa,mahse ka hnual chuang lo
    Ka inzir a,rawn sawi mah se ka thiam tawhin ka ring

    ReplyDelete
  3. A á¹­ha hle mai.

    ReplyDelete
  4. A ṭha hle mai!Social Media-FB,Whatsapp,IG, adt. ang chi:Mizo Ṭawng zirna-ah ka forward thei angem?

    ReplyDelete
  5. A ṭha khawp mai! Mizo Ṭawng zirna Group-ah ka forward thei ang em?

    ReplyDelete

Powered by Blogger.