Sibuta hi lal nunrawng tak leh rawva tak nimahse, a chanchin hian Mizo History a ti hausa in, a ti tingaihnawm a. Mizo lal ropuite zingah chhiar tel alo nita a ni. Mizo lalte pakhat Darlalpuii pa chuan fapa a neih loh avangin Sibuta chu fapa a tan a la (Adopted) ni a sawi a ni. Darlalpuii hian unau dang pawh hetihlai hian a neilo ni a sawi a ni. Sawidan dang leh ah chuan Darlalpuii pa lal sawn niin an ring a.
Thenkhatin a hmeifa anti a, thenkhatin Darlalpuii pa Vanlungura sal man niin ansawi. A dikber hriat theih a nih tawhloh avangin, kan hriattheih chin chu, Sibuta hi Darlalpuii pa in chhungpui fa ni lovin, fa atana a siam a ni. Tih hi a ni. Sibuta chu Darlalpuii te inah chuan a khawsa ve a. Chhungpui fa nilo mahse, Darlalpuii pa chuan fapa a neih miauloh avangin lal tur a ni. Darlalpuii hian lal tur a ni tih hre rengin tha taka enkawl a duh a.
Mahse Sibuta hi Naupang luhlul tak a nih avangin, a nunchang siamthat duh ni pah fawmin, chhungpui fa a nichiahlo bawk nen, nasa takin chi hrang hrangin a hrem thin a. A changin Thir khaiin a vit a, a changin a Puan tahna bulah a thuttir a, a themtlengin a ngalah a khawnsak thin a. A changin inhnuaiah dawkilh tla a chhar tir laiin tuiin a leih thin bawk. Sibuta kum 8 a tlin chuan, rinloh tak maiin Darlalpuii nu chuan fapa a hring ta hlauh mai a. Chhungpui fa dik tak Tlangchang tur alo piang ta a ni. Mahse Sibuta tan chuan amah luahlantu lo piang chu a lawm awm lemlo hle ang. Darlalpuii chuan chutia nuta a neih takah chuan Sibuta chu a ti duhdah zual ta sauh a, nasa takin a nghaisa thin a. Sibuta chuan hreawm a tithei em em a. Tih ngaihna hre lovin a tuar tlawk tlawk mai a ni.
Nikhat chu Darlalpuii chuan a ti duhdah leh a, naupang te a ni na a, fuihtu a nei ngei a nih an ring. "Darlalpui, heti em em chuan min nghaisa tawh teh suh, a hreawm em mai, Zangkhua ala bungbu thei a nia," a ti a. Darlalpuii chuan Mipa unau mipa a neih tak avang chuan,Sibuta chu lal a nih theih a ring hauhlo a ni ang."Sibut, lal i nih ngai chuan Sial angin mi chhun dawn nia". A tikher a. Chu chu Sibuta chuan a hre ta ran mai a ni. Sibuta tlangval hnu chuan Darlalpuii chuan phuba a lak leh mai hlauvin a tiduhdah ngam ta bik lova, Darlalpuii hlauh ang ngei chuan phuba lak duhna rilru chu a pu ta ran mai a ni. Lal nih pawh a duh a, hetianga rilru sual tak a put nachhan hi a nu in emaw tu in emaw fuihtu a neihruk hi an ring a ni. Sibuta hi lal dan ngaihtuah reng renga rilru pu a nih avangin, lalpa (A pa) chu thahruk dan a ngaihtuah ta a. Pitar pakhatin Zu bilhna bel mawngah Hnamtur hnah phah tur a a hrilh angin a pa nen an Zu bilhah chuan Hnamtur hnah chu a phah ru ta a. Chu Zu chu a lo thawh veleh a pa leh Sibuta chuan an in dun ta a, Zu chu in nive awm takin Sibuta chuan a inder vel a, apa erawh chuan a in tak tak a. Tichuan Pitarte hrilh ang ngei chuan Zu an in atanga rei vak lovah chuan a pa chu a thi ta a.
A tum ang ngeiin a pa aiawh chuan a lal ta a ni. Mahse,chhungpui fa dik tak mipa fa lal tur a la awm avang chuan a ngaih a tha thei lova. Thah a duh ta a. Chu a nau mipa chu Kum 9 alo nih chuan, Sibuta chuan ramhnuaiah a hruai a, a vaw hlum tamai a. Sibuta chuan Thinglera Sava bu lak a tumna lamah a tla palh a, a thi ta niin a sawi a. Tuman an awihsak lova, a u Darlalpuii phei chuan hreru-in a hma a alo tihduhdah tawh bakah lal a nih tawh avangin engmah a sawichhuak ngam tawh bawk silova, a rukin a tuar ta tlawk tlawk mai a ni. Tichuan Sibuta chu chuhbuaitu tur awm tawh lovin lalah chuan a thu nghet ta a ni.
A FARNU DARLALPUII SIAL ANGIN A CHHUN : Sibuta hian lal a nih tirhin nupui a nei nghal a. Nupui a neih rual chuan Darlalpuii leh a nu(Lalnu) chu a hnawtchhuak nghal a, ama nu dik tak chu a hruailut ta a ni. Darlalpuii leh a nu chu khaw daifemah a awmtir a. Sibuta chu alo hausa ta hle a, Sialte pawh a chhun thei tahial a. Hetianga a Se chhun a piang hian an khaw thenawm lal Tlangval Lalngura chu a sawmve thin a, Lalngura chuan Darlalpuii chu hmeltha a tihle mai a, neih hial pawh a duh a ni. Darlalpuii a neih duh thu chu Sibuta hnenah chuan a sawi ta a. A ni pawh chuan,"I duh phawt chuan ila nei dawn a nia, amaherawhchu thang ka la kimlo deuh a, thangchhuah ka duh a, khuang ka chawi dawn a, chumi zawhah chuan in innei dawn nia". A ti a. Lalngura chu ngaihtha takin a hawng ta a ni. Sibuta chuan khuang a chawi dawn ta. Mizote chanchina thil awm ngailo, khawvel chanchinah pawh thilmak leh rapthlak tlingphak a thleng dawn ta.
Khuangchawi na tur Sial chu Tlangval hovin ankhalh chhuak ta a, Se sawm talh tum chuan Sial pakua chiah an khalh chhuak ta a. Tlangval thenkhat fing deuhte chuan Se sawm talh tur si engatinge Se kua chiah kan khalh chhuah le ? Anti hlawm a. A tuk khua alo var chuan,Se chhun tur chaih ni a ni a. Tlangval ho chu Se chaih tur chuan phur takin an chhuak a, Tlangval ho tana thil tih hreawm ber chu an lal Sibuta chuan a tihtir ta a. Se sawm talh tur Se kua chiah a nih avangin, a Sawmna tur atan chuan a Farnu Darlalpuii chu hling rawh ule a ti ta a. Mahni khaw nula hmeltha lal fanu nibawk hling tur chuan tumah anchhuak duh lova, amah ngeiin Darlalpuii chu a nghawngah hlingin, lainatna tel miah lovin Inchhung atang chuan Sial angin a kaichhuak ta dawt dawt mai a ni.
Tlangval ho hnenah chuan Sibuta chuan khale chaih rawh ule, amaherawhchu ramhnuaiah chuan kalpui suh u. In vaw na ngam lo palh ang. Ka hmuh lai ngeiin khawlaiah hian chaih rawh u a ti a. An chaih lai hmuh tumin Leihkapuiah chuan a thu taveng mai a ni. Sibuta duh ang ngei chuan Darlalpuii chu Se chaihin an chaih ta a. Lal thupek a khauh em avang chuan an khaw nula hmeltha chu hreh tak chungin na tak takin an vua a, an vuak natloh deuh chuan Sibuta chuan a vin tuar tuar a, hreh chung chungin Tlangval ho chuan na tak takin an vaw ta a ni. Darlalpuii na tuar mangang chu a chau ta a, a tui a halin a dang a ro bawk nen, Sepui thaw ang maiin a thaw huam huam a.
A fanu duhlai chuti tak mai a an sawisa chu, lungchhe takin a nu chuan a zui ve zel a,eng emaw ti tala Tui tulh theih a beisei a. Tlangval ho hnenah chuan, "Ka Darlalpuii ka en ngamlo, a Tui a hal em mai, tlangvalte u ding teh u'n, tui ka han pe lawk ang e". A han ti thin a. An han dinpui a, mahse a nu'n Tui a tulh dawn a piang chuan Sibuta chuan vin takin," Vaw rawh u." A lo ti tuar tuar thin a,an hlau si a Tui intir theilo lek chuan a awmta a ni. Chutah meuh chuan Darlalpuii thin chuan a tuar tangang lova, thei leh thei lovin atawng chhuak a," Sibut, eng i ti em em nge ni? Heti em hian ka chungah i sual ang tih ka ring ngailo asin. I rilru avan chhe tak em ! Ramhuai rilru ngawt alo nih hi." A ti ve ta a.
Sibuta lah chuan engahmah a ngai duh lova,"min tih duhdah lai khan Zangkhua a la bungbu thei ania ka tihreng kha. Chu bakah nang pawhin Zangkhua a bungbut chuan Sial angin min chhun dawn nia i tih ngat kha i theihnghilh ta em ni ? A tizui zat a. Darlalpuii chuan chau tak chungin,"Theihnghilh love, ka hre reng asin. Kha kha lal tha leh ngilnei i nih theih nana ka tih asin. Hetiang hian i tiduh tak tak ang tih ringpha lo mah ila,i nun chhiatzia hi chu ka hre tho. Turin ka pa i hrai hlum a, ka nau i vaw hlum a. Heti taka nun chhia leh nunrawng hi chu i damrei bik hlek lovang. Ngai reng rawh i thih hunah ka pa leh ka nau nen Pialralah kan lo nghak ang che. Nuam i tibik hlek lovang". A tichhuak ve ta piap piap mai a ni.
Tichuan Se chhun ni alo thlen chuan, a upa te chu Darlalpuii Lu phan a tan a Fartuah a phuntirah chuan Darlalpuii chu a thluntir a. Se chhun tur pangngai ang takin a lu kun deuh hlekin anphuar bet a. Se chhun dawn a antih ang chiah chiahin engkim anti vek a, Sibuta pawh chu Thangchhuah tur pa antih ang tur dik takin a inthuam bawk a. Darlalpuii chhun tur chuan a Muzuk fei nen chuan a lamchhuak ta a. A Fei chu a vilik zoh zoh a, miin Sial an chhun chuan thi ser serin an chhun thin a. Midangin an talh leh thin a ni. A ni erawh
chuan dangdai takin, a tum ang ngei chuan a fei tlum hmawk chuan Darlalpuii nak thawlah chuan a chhun tlum ta hmawk mai a. Darlalpuii chu a tlu a, a thi tur chuan, hmeichhia zawng zawngin antih thin angin, a Pawnfen kau tur chu a dawmzui tawk tawk a. Pawnfen dawm chung chuan a thi ta a ni. Darlalpuii Lu chu an tan a, ama Lu phan a tana ansiam Fartuah Thing Seluphanah chuan Se lu tar ang chiahin an tar ta a ni. Ni hnih nithum hnu-ah chuan a lung ta a. A lung chu Leiah chuan a tlarum thin a, chu chu Darlalpuii nu in a hmuh chuan a rilru ana em em mai a, zing takah thovin a lung chu a chhar khawm a, ka fanu ka enchimloh Lu khertu tiin a rawt keh vek thin a ni. A nu chu tuk zan maiin a tap thin a. A khawngaihthlak em em mai a, a khawngaihthlak awm leh zualna chu, mi tam takin khawngaih em em mahse, an lal sual tak Sibuta a vang chuan tuman an khawngaihna an lantir ngam lova, a mahin a tuar tlawk tlawk mai a ni.
Hetiang hian tah hla a chham thin a. " Sakhan Tlang khi lam ang ka en, - Ka tual Darngovi Sial ang a tlukna, - Darlal, ka Vapual, ka Sechal, - Sibuta'n Sial ang a chhun che maw ? tiin. Darlalpuii, nupui a neih tum Lalngura chuan Darlalpuii, Sibuta'n Se chhunin a chhun tih miten ansawi thawm chu alo hria a. Awih har viau mahse awihloh theih a nibawk silo. Sibuta Khua chu a pan ta nal nal a, Khaw daifem a Darlalpuii te In a thlen chuan, "Khawnge Darlalpuii?". A ti nghal a. Darlalpuii nu chuan chhang thei lovin alo tah khum a. Chuta tang
chuan Lalngura pawhin thil awmzia chu a hrethiam ta a ni. A Kawlhnam phawiin Sibuta that tura kalchhuah nghal a tum a. Mahse Darlalpuii nu chuan chelhin, Sibuta'n Se chhuna a chhun dan zawng zawng chu a hrilh tavek a ni. Chutah zet chuan Lalngura thinin a tuar ta lova, Khawnge Sibuta Lu chu ka han la teh ang, tiin a chhuak ta a. Mahse, Sibuta hi hrilhru tu anlo awm avangin a zan a zanin alo tlanbo a, Lalngura chuan thah tum teh mahse a zawng
hmu zo ta ngang lo a ni.
Hetianga Mihring thalai Sial anga chhun em hi chu, tak tak pawh a ni dawn em ni? A tihtheih rum rum. Mahse tak tak a ni si. Ti ti mai ni lovin hla-ah pawh an lo phuah a. Hetiangin,
"1. Hmanah Sibutlengin i than kim nan mah, Lengi hrualhrui i ban
tuahthing kungah e.
2. Tuahthing kung hi tual hmai hawih i ti, Zai i rem
Dar Thir nen Palian chhung Inah;
3. Pi pu serh reng zunfei maw i chawi, Lentiang a bo,
darkin i chawi reng love."
Heng hlate hian Darlalpuii chu Sibuta'n Se chhunin a chhun tih a tarlang chiang hle a ni.
SIBUTA DAMLAI LUNGPHUN : Lalngura haw hnu chuan Sibuta chu a birukna a tang chuan a lo chhuak a, a hma ang bawkin a lal leh ta a. A thil tih a dangdai leh tak pakhat chu a damlai Lungphun hi a ni. Tuna Tachhipa daia Bangla Tuikhur antihah sawn Lungphek hlaife chhah leh sei tak a awm a. Chu Lung chu Sibuta chuan damlai Lung atan a duh ta tlat mai a, A khuate chuan hachhek leh Thirkhen siamchawpin an chher mam a, an phun dawn ta a ni. Chu Lung chu a rih em avang chuan an tisawn thei hret chauh a. An kalpui zo lova, an kalpui zo lo a ni tih Sibuta nupuiin a hriat chuan, engatinge in kalpui zawhloh khatiang zawn zolo rual in ni hleinem. Zawn rawh u tang rawh u tiin a vin tuar tuar a.
Mahse hniak khat chauh pawhin hma an sawn thei chuanglo. Chu veleh Sibuta te nupa chuan,'Lung a nuar a nih hi. Mihring a ngen a ni ngai, khapa kha a tang tha duhlo bawk a, talh ula, a thisenin Lung hi bual rawh u'. Anti tamai a. An hlausi a pa pakhat chu antalh ta mai a. A thi chuan Lung chu an bual sen ta hlur mai a. Sibuta chuan a lungawi tawh ang zawn rawh u le a ti a.An han tang nawn leh deuh a, tlem chuan hma ansawn thei ta hret a ni. An kalpui leh tur chu an thei leh ta reng renglo mai a. Sibuta chuan a nuar leh ta a nih kha, thisenin bual a ngai leh ta a ni, a ti leh a. An hlau si a, pakhat chu an talh leh ta ngawt a, A thi chuan Lung chu an bual sen leh ta hlur mai a. Tan an han la leh chu hma ansawn leh hret a. An chauh tawh em avangin zawn sawn leh tum a tan an han la leh chu an thei ta reng renglo mai a. Chu veleh Sibuta bawk chuan, A nuar leh ta. A ti leh ta mauh mai a, an hlau chuan pakhat chu an talh leh ta a. Lung chu an han bual sen leh pawh chuan, an chauh tawh em avangin an zawn sawn thei tachuang lova. Tih ngaihna a awmtak ngang lovah chuan Sibuta pawh chuan a rilru chu a thlak veta a. An thlen chinah chuan Lung chu phun mai a rem tive ta a ni. A phunna tur an laih zawh chuan an phun dawn ta a. Mahse Sibuta chu a la lungawi chiah lova, Pawih pakhat hi a khur a a vung haifai tur chuan a luhtir a. A lo chhuah leh hma chuan Lung chu a phuntir ta a, Pawih pa chu an phun hnan ta a ni.
Sibuta hian a damlai Lungphunah hian mi pali ngawt a tihlum ta a ni. Sibuta Lungphun hi tunah hian Tachhip daiah hmuh theihin ala awm a, Tachhip khaw hmarlam Bangla kiangah a ding luah mai a ni. Tachhip hi Aizawl atanga Hmuifang tlang panna kawng Km. 22 vel a hla a ni.
Source : Mizo lal Ropuite. Published by Art & Culture Dept. Mizoram
Post a Comment