LUSEI LAL ROPUI BER A NIH LOH PAWHIN, LUSEI LAL, LUSEI HO DINCHHUAHNA ATAN A, THAWH HLAWK BER A NITHEI A NGEM ?

LAL ROPUI NIKUALA

Ziaktu: Johntea Pachuau
Nikuala

A HUN LAIA LAL LAR BIATE LAL KAIRUMA LEH FANAI LAL TEN CHAWNGTLAI LAL NIKUALA AN PUIH DAN : A hun lai chuan thuruk ani ṭhin a. Mahse a rukin thu in an inhlan chhawng ve zel a. Tun hnu deuhah sawichhuah alo nita a ni. Biate lal Kairuma leh Fanäi lalte hian, Nikualan pawi ral, Pasaltha huaisen leh Mizo lal ten an hlauh em em Ralbilha chung a, do a lak chu arukin an lo pui ṭhin a. 1887AD alo ni a, Nikuala'n Bûang atanga Chawngtlai a zuan lai khan, khawchhak lam daideng a awm Sailo lal te chuan Pawi/Pawih ral chu tuar ngam lovin thlang an tlak san a, hei hi chhiah tam tak tak an chawitir ṭhin vang a ni. Sailo lal Vanhnuailiana thlazar hnuai a seilian Nikuala Zahau chu, Vanhnuailiana thih hnu in tlang changin lal alo nive ta a. Vanhnuailiana hunlai aṭang a an hmelma kumhlun, Pawi ral chimawm takte chu Nikuala chuan hlauhna chhete mah nei miah lovin pawi khuate lakah chuan do ala ta a. Pawi lalte pawh hian anmahni do ngamtu leh hlauve lotu Lusei lal Nikuala do tur hian an rawn pan ding nal nal ṭhin a ni. Khaw tam tak a zuan hnuin Kham leh Tlang hual vel, Ar khuan thatna hmun, tui tlan tur tha si, Ral tan a chet lak harna em em tur a a rin, Chawngtlai hmun chu do lak nan a thlang ta ani.(hei hi sawi zui rih lo mai ila)

Khatia chawngtlai an lo luh hma khan, pawiral huaisen Ralbilha lakah hian Nikuala hian indo alo puang sa tawh hrim hrim a. Ralbilha lo dang tur a, tan hmun atan Chawngtlai khua hi a thlang ta a ni. An leido hautak leh phurrit tak avang hian Chawngtlai, Nikuala khua hi an phur arit hle a ni. Tunlai thangtharten Sailo lal lar tak tak, huaisen ni a kan hriat larte do ngamloh. An do ngamloh avanga thlangtla ta, Do ngamtu lal awmchhun a nih a vang a ni.

Mahse Sailo lal leh hnamdang lal te hian an inremna angin pawi ho lakah Nikuala chu a rukin alo puive reng á¹­hin a. Mei det leh lam kalte tirin ral an awm leh awmloh an hriattir á¹­hin a ni. Ralbila'n chawngtlai run a tum á¹­um pawh hian, Ralbila hriat hlau takin Biate lal Kairuma'n alo pui ru ta a ni.

Pawi lalte leh Lusei lalte hi indo reng mai an ni a. Lusei lalte hi Tualdawih zawk leh tlawm zawkah an á¹­ang deuh zel a. Heng an indona hmunah hian Lusei khaw tam tak chuan an nu, an pa, an unaute Pawi ralin an thah sak tawh tam tak an awm avangin pawi ral laka phuba lak duh leh chak tam tak an awmve bawk a. Hengte a nih avang hian Nikuala pasalá¹­ha á¹­henkhat te hi chu pem khawm an nive bawk. Kan hriat lar ber chu Nikuala do lak pui tura Sailam khua atanga lo chho, Laipuithanga te chhungkua hi an ni. A hming lar ta zawk chu Thangdawra ani a. Tunah hian Chawngtlai khuaah hian a tu leh fate pawh an la awm a ni.. Thangdawra hi pasaltha huaisen tak a ni a, tun hnu a Chawngtlai phai (Lei let) Phaisen, Phaipheng hmun chu Tuthlawh lian leh ke ngatin a dai kawi a, leilet a siamtu hmasaber nghe nghe ani. A ho a in 12 in Bawk na pawh tun thlengin 'THANGDAWRA HMUN' tih ala ni nghe nghe.

Nikuala pawi ho a do ngam avang leh a hlauh ve miahloh avang hian, pawi pasaltha Ralbilha hlau, Tualdawih khaw tamtak atangin Chawngtlai khua hi an pan khawm ruih ruih a, tumkhat phei chu Biate lam tlangdung atanga Nikuala khua a lo pem luh tum hi, Khawhai dai ah an lo dang khawm a, heta Chawngtlai a pem thei talo ho in, an kirsan tak , an hawn let peih tawhloh thembu leh Pawnpui pawh rei tak thlengin hmuh theihin, senghawi lohvin a awm anti.

Hetia an lo dan chhan hi, Nikuala khua an pan nasa lutuk anga, chhim chhak lam tlangdung khua kan rék vek ang a, kan zuamawm ange tih an hlauh vang niin an sawi. Nikuala khua chu lo pung thur thurin In zanga (500) an lo hnaih ta mai a, hei hi Chawngtlai khaw buk lai ber ani a, Upa ten an sawi dan chuan, 'Kawmkarah Meichher chhiin akal ngamloh' anti. Do lak lai ani a,ral laka an fimkhur avangin an in sak a inhnaih a, an awm bit a, a chung di hian a mankai ang tih a hlauhawm vang a ni. Tin kulh in theuhnan a hautak loh phah bawk. Helaia Nikuala awmna hmun hi tun thleng hian, 'Nikuala hmun' tih ala ni a, thangthar zawk te chuan 'Field veng' ti tein an sawi bawk. He field hmun tak hi Nikuala in hmun leh mualzawl ani. Hetia Nikualan do alak takah chuan khaw tamtakin an pui a, Silaimu leh Zen ten an pui bawk a. Fanái lal hote pawhin nasa takin an tanpui bawk.

Tumkhat chu Nikuala khua bei tura, Pawih pasaltha hmingthang Ralbilha te rawlral a an kal hi Biate khua ah an chawl a, an lal Kairuma chuan finrawl chhuahin zu te lo zukin Artui lai talhin alo chelh khawmuang a, chutih hlan chuan Chawngtlai bitum in Ralbilha leh a hote an lo kal tih thu Chawngtlai lal Nikuala leh a pasalá¹­hate hrilh turin, Kairuma khua aá¹­ang chuan Chawngtlai lantheihna tlangah an lo intiam tawh ang ngeiin, mei an va det ta a ni. (Kan naupanlai a ka pi Rosiami kum 95 mi pasalá¹­ha Hranghleia á¹­haá¹­lai hun hmuphakin min hrilh dan chuan, an meidetn a hmun hi, khawhai tlangchhip ah niin a sawi á¹­hin.)

Chu an meidet chu Nikuala leh a pasalṭhate chuan lo hmu in Chawngtlai Pasaltha, Hranghleia te, Chawngluta te, Thangdawra te, Pakthanga te, Neihthawma te leh pasaltha dang tam tak Pawpi(Sakei) ang ṭhiau antih te chuan(Hei hi lushei lal khawdang hote sawidan a ni), Pasaltha Ralbilha rawn thawk tur chu lo hmachhawn dan tur anthiam phahin an lo inring ta a ni. Han sawi kai hlai lawk ila, thangtharte hmuh phaka dam, Pu Pawibawia chuan,'Naupang te kan ni a, Chawngtlai bei tura an kal hi mi pasarih an ni a, a hnuhnung bera kal chuan khawmhma thing kak hmawrah hian dâr bel a pu va va,' ati.Pu Pawibawia hian ṭhuang khat chauh a hmu tihna a ni maithei a, Ralbila bei tura thawk chhuakte hi ṭhuanghnihah insiamin, Hranghleia leh a hote mi pasarih vel chuan Thlikva kai lamah an chang a, Chawngluta leh a hote mi tam zawk ten Khawhai phulah hian an lo chang ta a ni.

Han sawi zau leh lawk ila, Hranghleia hi pasalá¹­ha lar zawk a nisi a, engvangin nge khawhai phul lam chang tur hian a kal loh tih zawhna a awm thei a. Hei hi a chhan ni a ansawi chu, Pasalá¹­ha Ralbilha hi ralrel thiam leh fing tak a nih avangin, Khawhai kawng hi kawng lun zawk leh rak zawk anih avangin, Ralbila hian kawng rak zawka kallo hian, a ruk thei ang berin Thlikva kai lam aá¹­ang hian a rawn luh zawk an rin vangin, Pasalá¹­ha huaisen leh hmingthang zawka ngaih Hranghleia hian helama chan hi a thlang zawk ni ngeiin a ngaih theih a ni.

Hetiang ang hian Pawih pasaltha Ralbilha leh a hote rawn thawk hi, Biate lal Kairuma leh Fanai lal hote leh Khawhai lal tangkawp ten lal Nikuala an lo hrilh ruk avangin, Ralbilha chu Khawhai phulah Pasaltha Chawngluta Thal fang tuar lovin, a lo fam ta a ni. Lusei lalte thlangtlak zelna leh muangleia muthei lova siamtu Ralbilha thah alo nih takah chuan, Lusei hote chu thlamuang takin, tuna kan ram kan tih chin hi, ka ram ti a sawithei turin tun hi kan lo thleng ta a, an chhiah chawi á¹­hin pawh heta chinah hian alo tawp ta bawk a ni.

Chawngtlai lal Nikuala hian Khawthlang lam Bagha lampang thuife ah sawn, A unaupa Vanhnuailiana fapa Lalbura te nen Cachar phai an run á¹­umin, Mizoram chin humhalh nan hian, chhinchhiahna Lung pawh a phun nghe nghe anti. A phun dawn hian, hei hi kan ram chin a ti a, a phun ta a ni anti. Hei hi tunhnu ah pawh hmuh theihin ala awm ni a hriat a ni.Zawn chhuah a chakawm takzet.

Ziaktu lar neih ve loh vang a, Mizo mipui nawlpuiin lal huaisen leh lal lar ni a kan hmelhriat loh. Zir bing miten, mizo lalte ah a ai a hnathawk ropui, mizo lalte ah hian an awmlo tih an hriat chian viau lai hian, mipui nawlpui hian he lal ropui tak hi, a nih dan tur angin kan hre mawlh silo.

LUSEI LALTE ZINGAH HIAN LAL ROPUI BER A NIH LOH PAWHIN, LUSEI LAL TE ZING A, KAN HNAM DINCHHUAH NAN A, LAL THAWH HLAWK BER DINHMUN HI CHU A HAUH PHA CHIANG A NI.

PHOTO : CHAWNGTLAI LAL NIKUALA PASALTHA HMINGTHANG PASALTHA HRANGHLEI A THLALAK.

Thulakna : Denis CL. Tlangmawia Chawngtlai Vengpui.

Post a Comment

Powered by Blogger.