ZAWLPALA & TUALVUNGIZawlpala leh Tualvungi hla hi tun hma deuh khan Lalnunmawia (Valtea or chhuihthangvala) sak kha ka ngaithla thin a, a sa mawiin aw pek a thiam bawk a, lung a tilengin hnuk a tiulh thei hial thin a ni. A hla thu hian Zawlpala leh

Tualvungi thawnthu lunglen thlak takin min hrilh nawn leh a. A phuahtu hian a thawnthu funkim tak leh indot mawi taka a phuah chhuak hi a thiam tak zet a ni.

Hetiang ang hmangaihna thawnthu lungrun tak leh ngaihnawm tak mai kan nei hian kan literature a tihausa em ema a ropui thlawt a ni. He thawnthu atang hian emaw ni dawn chu aw tun thleng pawha kan Hla thuah `Palai Huiva` (Huivalenthiam) tihte kan lo neih tak hi. A thawnthu hresa tan chuan a hla hi a mawi mai pawh ni lovin a ngaihnawm pha tlat a ni. A ngaihnawmna leh a mawina tizuala lung tileng tur rengin a ‘Thluk’ hi zofate bengdar nen a inmil thlawt bawk. Ngun taka i ngaithlak chuan hmasanga leng tawh hnu Zawlpala leh Tualvungi hun kha chhuikir ve in, chhungril ngaihtuahna mitthlaah an vangkhua leh Tualvungi tahpuan khawng lai te chu cinema ang maia chianga hmuin, Zawlpala an zalhna thlan hmun reh raih mai chu mittui nen a hruai thleng ve ngei ang che.

Tunah, Joseph Zaihmingthanga’n mawi takin a rawn sa lar thar leh a. He hla ka ngaihthlak chang hian he thawnthu min hrilh thintu chun leh zua min ngaih zualtir thin. Tunah Zawlpala leh Tualvungi iangin fam dairial an chang ta si, dawn vel chang ni hian tah lai min thlen thin.

Hman-ang-lai hian maw.. an tih tawh hi chuan thawnthu an sawi dawn tih hriain, ngaihthlak loh hlauvin “la sawi suh, la sawi suh” kan ti a. Tichuan anmahni kan han hnaih sauh sauh a, ngaithlatura kan beng neih zawng zawng chhi kimin “le, sawi tawh rawh le..nanu/papa” kan han ti a. Tichuan an han sawi a, a tawpah “hlim takin an awma a tawp ta,” an han ti a, lungchhe bawk si, lawm bawk siin mittui kan hru ve malh malh thin. Kan naupan lai khan aw.. thawnthute kha kan va han hlimpuiin kan va han tleipui thin tak em!!!

Sap ho pawh hian Love story te, Fairy tell ah te hian a tan nan “Once upon a time” tiin bul an han tan a, tichuan a tawpah “They lived happily ever after” tih ang velin hlim takin an titawp chawk thin. He thu “hmanlai hian maw..” tia an han thluk fan deuh raih mai hriat hrim hrim pawh hian beng a verhin lung a ti leng nghal a. Ngaihnawm tak ngaihthlak tumin chankhan kan lo insiam ve nghal vat thin.

Hmanlai hian Zawlpala leh Tualvungi hi an awm a. An hmel tha dunin an inhmangaih em em a. An pahnihte chauha an awm dun pawh hian tudang ngai lovin an tlei theiin, an nui dun ker ker thinin leh, an feh nikhua pawhin hlim taka inchhaih rial rial pahin hna an thawk dun thin ngeiin a rinawm. Inhmangaih tak leh induh tawn taka an han leng dun rial rial thinte chu hmuh an va han nuam dawn tak em!. Tualvungi hi a hmeltha hle a ni tih chu a sam that zia atang hian a rin theih.

Tum khat chu, Tualvungi hi lui-ah a inbuala a sam zai pakhat a tlaa chu chu lui mawnglama nghapuiin a lo dawlh a. Vai lal, Phuntriha hote sangha manin chu nghapui chu an lo man hlauh mai a, a kawchhung an han phawrh a, sam zai pakhat hian a pumpui a lo vet khat tlat mai a. Chu sam zai sei tak an hmuh chuan mak an ti em em mai a. Tichuan an lal Phuntriha ho chuan chu sam zai neitu chu an rawn zawng ta a ni. He thawnthu han invuah rem chhoh dan hi tunlai hun mila teh pawhin duai lo tak a ni, a phuahtu hian a va han thiam tak em!

Mizopain a nula duh zawng leh tha tih zawng duhthu a sam thinnaah chuan bahsam sei hnap mai nise tih hi a ni fo thin a. Kan hla thuah pawh bahsam seihniangi/ lengsiauvi tihte kan hman thin hi. Tualvungi bahsam mawi tur zia leh that tur zia hi ngaihtuah tham tak a tling awm e. Esopa thawnthu fingah khan Sazuk chuan a ki hreu mawi tak mai chu a chhuang em em mai a, mahse a ngalrek te takte erawh chu a zahpuiin a sit hle a. Mahse chu a ngalrek te takte chuan vawi tam tak sapeltu lak atangin a nun humhim nan a lo tlan chhaitpui tawh thin tih reng a ngaihtuah ngai lo. Nakinah phei chuan a ki hreu mawi tak mai chu hnim bukah tangin a nunna hial a lo chan phah ta a ni. Mawi kan intihna leh tling leh tha kan intihna hmun hi thlemtuin min beihna a ni chawk.

Tun lai chhanah pawh hian nula tam takin an sum leh pai an deh ralna tam tak chu anmahni timawi em emtu an sam hi a ni a. Tualvungi pawh amah timawitu leh a nipawhin a duh em em leh a khuih hliau hliau thin a sam ngei mai chu a nun tihreawmtu leh a hmangaih em em Zawlpala nen inthentirtu a lo ni ta a ni. Mahse Tualvungi zawngin a bahsam hi intih theih phah nan leh amah thlem thlutu atan a chantir tihna zawng a ni lo ve. Mahse chu a bahsam mawi tak mai chu a hnenah Phuntiha hip thlengtu a ni si a.

Hmanlai mizo nula hmeltha a an sawi pakhat chu (a hming ka hre ta lo), a tui chawi lai ralin an that a, a lu chu an hawn a, an lalpain a lo hmuh chuan hetiang ang nula hmel tha pawh that duh chu tiin a lo hau hrep a ni awm e. Tichuan a lu chu thing lerah an tar a, he nula pawh hi a hmel that zia sawi nan ni sarih chhung a heh (hmui) pawh a sen a ni an ti. Serchhip khaw kawngah (a hmun chiah ka hre ta lo) sawn a thlan pawh a la awm e, tiin Thenzawl kan zin tuma Serchhip kan tlanpelh laiin ka thianpain min hrilh. Lianchia hmel that zia sawi nan lui dung kawi sarih a en (light) thei an ti. Hetiang deuh hian an sam emaw an heh emaw, an mitmeng emaw te hi an hmel that zia tifamkimtu leh sawifiah nan an lo hmang chawk reng a ni. He thawnthua Zawlpala leh Tualvungi te inhmangaih leh inthlahlel ngawih ngawih, inthen dan hian rilru a tina tak zet a, hnuk a tiulhin mittui a ko chhuak thei hial a ni.

A hla chang 2na> “Hmangaih leh duhluat vangin zawlpala chuan a thai duhlai Tualvungi chu, chin lai unau tiin a chhal ta a,” a va han pawi tak em aw!! Zawlpala hian a nupui hmel tha tak mai hi a chhuang em em a, Phuntiha`n a zawh pawh khan ka farnu a ni a ti a. Zawlpala hian Phuntiha hi a chhaih sual ta a ni, a rin ai a lo hausa ta si a le. Nupui atan neih a dil ta miau mai si. A neih theih lohna turin Tualvungi man chu a chhiar ta teuh mai a. A nupui hmel tha tak kha, a hmel that ang bawkin a man chu sang tak a ni; Sial, an in ban zawng zawng leh thawmmawl ban zawng zawnga thlun khah tur. Thri an tlangban uai chat zo khawpa tam. Zawlpala hian Tualvungi man a chhiar hi tuman an pek theih a ring lo a ni, tichuanin a nupui chu a hum thei dawn a ni. Tin Phuntiha hi a uankhum ve pawh a ni mai thei bawk. A nih loh vek pawhin kan Bible-a kan hmuh Abrahama ang deuh pawh kha a ni mahna. Kanan ah tam a tlaa tichuan Abrahama te chu Aikupta (Egypt)-ah an kal a, tahchuan a nupui hmel tha tak mai Sari chu ka farnu a tih ve tho kha maw.

Chutianga inthlahlel tak leh dam chhung duhthu tinkim sama hlim taka awm dun tura an inngaih laiin, an rin phak lo thil lungchhiat thlak tawp khawk a lo thleng ta. Ral khata mipui thawm leh Sial rawn kal thawm ri khup khup chu an hre ta. An rawn hnai tual tuala an Thri (necklace) inthen ri chhawng chhawngte chu an han hria a. Aw.. an tan vanpui a chim zo ta em mi le? Lung a zing ruai ruai a, thawk a ippik zo ta, sawi tur an va han van dawn tak em. An thawm hriatte chu mitthi dar ri ai pawha hriat hreawm zawk, an inthenna thlentirtu tur an ni si. Engmah pawh sawi thei lovin an inen ngawih ngawih a, an biangah mittui a rawn luang zawih zawih a, inthlahna atana ti niawm takin tiril khur der der chunga inpawm vawng vawng mai loh chu tih theih reng an nei ta si lo. Phuntiha kha Tualvungi man tur kengin a rawn let leh ta si a le..Kha hun chhung tawite kha an tan chuan chatuan tlukin a rei hial a. A va han hreawm dawn tak em!! A duh em em a hmangaih ngawih ngawih a thai duhlai Tualvungi ngei mai chu mo lawmna au thawm nen “Chheirawkha a lawi dawn e,” tia an han hruai mai tur kha, he thawnthu ngaithlatu mipui pawh hian kan phal lul lo a ni.

Phuntiha leh a hote chuan an lawmna au hla chu Tualvungi leh Zawlpala thinlung ngulhnam anga chhuntirtu leh an mittui dir tir zawih zawihtu a ni tih reng an hre tak si lova. “Chheirawkha a lawi dawn e” tia au chung zelin Tualvungi chu an haw pui ta vuah vuah mai a. Mipui kar atang chuan mittui nen thei leh thei lovin a rawn hawi let lawm lawm a. A mittui kar atang chuan ralkhata Zawlpala lungtum ang maia ding khawng reng chu fiah lo ruaiin a va hmu a. Zawlpala bengah chuan an au thawm ri chu a hla tial tial a, a zawi tial tial bawk a, hriat phakloh mual zapui kardanah an hruai bo ta. Han ngaihtuah mai pawh hian, ‘Dawn vel chang ni hian tah lai min thlen thin,’ tih loh rual a ni lo. Engang pawhin han hawi let thin teh reng mahse tunah zawng a hmangaih a luahlaidi kha hmuh phak a ni ta si lo. A hawina lam a pianga a thil hmuhte chu an sulhnu hriat chhuahtirtu leh a bianga mittui luantirtu mai an chang zo ta. Aw a va han na vawng vawng tak em, hetiang khawpa inthlahlel leh inhmangaih ngawih ngawihte dawt thu leh hmelma leng thin vang in maw mittui sur zawih zawih chunga an lo in then le.

Sawiseltu leh Zawlpala thiam loh chantirtute chuan sum leh pai um vangin mahni nupui hralhah an puh duh hial a. A nupui kha a chhuan zawk em avangin ka farnu tiin a sawi mai pawh a ni thei a. Tin an chhuhsak mai a hlauh vang emaw, a nunna hialin a tawrh a hlauh vangin (Abrahama ang deuhin) a lo ti pawh nise. Phuntiha`n neih atan a dil tak takte kha chuan sawi chhuah mai awm a ni a, chuti a hnehin Tualvungi man te kha a la chhiar ta deuh deuh a, a chhiarna ang ngeiin a lei sak ta a ni, an ti a ni. Mahse, a thawnthu kal zel dan enin, kha Tualvungi man a tel zawng zawng khan hlimna a pek thu kan hmu lova. Chu mai ni lovin a nupui a hmangaih em em, Tualvungi chu a ngaiin a lung a leng thei em em a. Nakinah phei chuan insum zo lo leh tlawm leh zah pawh dawn thei lovin leh thih pawh hlau hek lovin, Tualvungi awmnaah chuan a va zin ta a. Tichuan Phuntiha`n turin a lo hrai a, a thih phah ta hial a ni.

He thawnthu hian sum leh pai aiin Hmangaihna chungnun zawk zia chu chawi nungin, hringfate nuna Hmangaihna hlut zia a tarlang chiang hle a. He hla chang khatnaa kan hmuh angin sum leh pai leh thiltihtheihna avanga Hmangaihna neih tum ai chuan Khuanu ruat ngei hmangaihna atanga run hmun lendun chu hlimna leh lawmna tluantling zawk a ni. Phuntiha ngei pawh khan sum tam tak sengin leh Tualvungi hmangaihna a chan (neih) theihna tur a nih dawn phawt chuan Zawlpala nunna hial laksak pawh chu a lo hreh ta bik lo a ni. A thawnthu peng tinreng, Hmangaihnain a luan chhuak vek mai hi he thawnthu tingaihnawmtu leh ropuina em em chu a ni.

Hmangaihna hi chu a va han huaisen tak em! Hmeichhe tam tak dawrawm ve tak tak te pawh hi hmangaihna avanga huaisennaah chuan mipa thahrui ngah pui pui pawh hian kan tluk loh chang a tam awm e. An ngaihzawng te an han um ve dawr dawra hriat lohna ram leh inah an han lawilut ve hmiah mai thin te, hmangaih luat vanga khua hmuh loh chang pawh a tam awm e. Juliet leh Romeo thawnthu pawh min tihre chhuak rum rum mai. Julieti`n tur a han in a, vawi hnih a han thi siah mai te kha aw.. hmangaihna ropui zia a tar lang chiang ngawt mai. Kan Bible pawn a lo sawi renga, Hmangaihnaah chuan hlauhna a awm lo, tiin. Tualvungi pawhin a hmangaih leh a duh ngawih ngawih a pasal dik tak, Zawlpala fam chan thu a han hriat meuh chuan, a awmchhungah leh a hrawkah hnawhtu awm ang maiin tah pawh tap ri thei lovin, a puan tah lai chu dahin, a pasal hnuhnung Vai lal Phuntiha pawn a dang zo tawh lo, engmah rengin an dang zo tawh lo. Zawlpala sakruang rial ang lo dai thlar tawh mai a hmuh chuan a va han lainatin a va tuarna dawn teh reng em aw. Tichuan a ka hup chunga tap zawih zawihin hmanhmawh takin an khaw inkar hlat lam pawh ngaihtuah chang tawh lovin. Zawlpala an zalna lam pan chuan a tlan hlawp hlawp a. Tahchuan Julieti ang maiin sar-in fam dairial a chang (sar thi) ve ta a ni (Awmlaia thi an tih hi chu heng natna (khawsik) leh damlohna avanga thi sawina a ni).

He thawnthu hian kan pipute rin dan kha a kal pel deuhin ka hria. Kan pi pute khan thih hnu piah lam khawvel kha a awm an ringin, mihring hi kan thih hian kan tawp mai lova mitthi khuaah emaw pialralah mihring thlarau chu kalin an ring a ni. Tichuan mihring thlarau chu rihdilah kalin hringlang tlangah an han chuang chhuaka, chuta tang chuan he hring nun khawvel hi an han thlira, an khawtlangte fiah takin an hmua. Lenrual te leh chhung leh khatte hlim taka an inchhaih leh an leng an hmuh chuan an ngaiin an lung a leng em em thin a ni.Tichuan hreh em emin hawi lo par chu an han tawna, hringfate khawvel thlir kir tawh lo turin. An lunglen erawh a zual zel si. Hring nunah an kir thei mawlh tawh si lo. Tichuan an kal zela Lunglohtui chu an han in ta a. Chuta tang chuan hring nun khawvel an ngaihna zawng zawng pawh a reh ve ta a. Mi naran te chu mitthi khuaah an kal ta nghal a, thangchhuah nu leh pate erawh chu pialralah ropui takin an kal ta a ni. Chutah chuan an chatuan hmun an rem ve ta a ni.

Tualvungi leh Zawlpala thawnthu ngaihnawm tak hian thlarau khawvel min thlirtira. A tirah an inhmangaihna leh nun hlimawm tak min hrilha. Chutah Tualvungi bahsam mawina chu itin hmangaihna-hmasial chuan sum leh pai nen tangkawpin hmangaihna zu thlum dawt tumin Phuntiha chu ro sum nen a rawn pen chhuak ve ta. Hmangaihna-ina a tuar fo thin dawt thu leh hmelma an kara leng chuan inhmangaih tak Zawlpala leh Tualvungi chu mittui tla zawih zawihin sam ang a thentir ta a. Mahse hmangaihna chu dan zawh rual a ni lo, hlauhna zawng zawng um bovin mihring hmangaihnain a lantir theihna sang ber chu rawn lantirin fam dai rial an chang dun ta a ni.

He thawnthu ngaithlatu mipui ten Zawlpala leh Tualvungi, inhmangaih em em mai fam dairial an han chang ta mai chu hrilhhai thlak tiin leh khawngaihna mittui nen an tahpuia ang bawkin, keipawh lehlam hawiin ka mittui ka hrufai ve malh malh a. Engmah beisei tur pawh a awm tawh lo an thi ta si a; ka va khawngaih tak em! tia mittui hru malh malha ka indawm kun ngawih ngawih lai chuan, ka pa chuan, “thawnthu chu a la tawp lo a nia” a rawn ti a. Ring ngam chiah si lo beisei bawk si chuan phawk takin ka han hawi chhuak a. Ni e, he thawn thu phuahtu hian Zawlpala leh Tualvungi in hmangaihna ropui tak hi chuti maia tawptir chu a phal ngang lo a niang. He khawvelah lengdun thei lo mahse an inhmangaihna ropui tak chuan thlarau khawvelah suihzawmin an thalrau chu rannung zinga kan ngainat leh mawi kan tih em em mai Phengphehlepa changin hlim takin vanzawlah an leng dun ta rial rial mai a ni. Aw hei zet hi chuan nichin lawka ka tuarpuina leh mittui tlakna zawng zawng kha min va han hruk reh sak chiang teh kher em. Ka va han lawm puiin ka va han hlim pui tak em. A hla chang tawpna “Hlimten lengin an in-di rial rial a,” tih han hriat meuh chuan rilru a dam ta sawng sawng mai a ni.

A zo tawh emaw ti-a zunzung tura ka thawh lai chuan, ka pa chuan “A la tawp lo,” a rawn ti leh ta. Mak tiin ka hawi let a! ka va zung lawk ange ka ti a. Kal pah chuan ka ngaihtuah zui a, ka rilru te tein an inthen leh dawn emni aw ! tikhan hlim taka an awmdun lai khan tawp tawh mai se ka ti rilru neuh neuh a. Mahse atawp thlenga hrait ka chak bawk si, ka thu ve leh ta a. Khatia Zawlpala leh Tualvungi te thlarau Phengphehlepa an chang ang bawk khan Phuntriha thlarau pawh chu phengphehlepah a chang ve a, Zawlpala leh Tualvungin thlarau in di rial riala thlawk dun thin chu thik em emin an hnungah a um zui ve ta zel a ni. Zawlpala leh tualvungi thlarau chu phengphehlep var thlawk dun in hmuh thin hi an ni a, tin Phuntriha thlarau chu phengphehlep dum a ni a. Phengphehlep var hnunga anmahni umzuia thlawk luap luap thin hi a ni tiin, Zawlpala leh Tualvungi thawnthu ngaihnawm tak mai chu a tawp ta a ni.

A ni taka, kan naupan ve lai te pawh khan heng phengphehlep an sawi te hi ka hmu ve fo thin a. Phengphehlep var nupa hi ‘Zawlpala leh Tualvungi thlarau’ tiin lungchim takin ka thlir ve voh voh thin. Khawpuia ka awm vang nge, tun laiah chuan heng phengphehlepte hi hmuhtur a vang ta hle mai,.

Zawlpala leh Tualvungi thawnthua nungcha hramthiamte rawn inlarna hian he thawnthu hi a ti hmanlaiin a ti thawnthu zual a, tin a ti-Mizo raih bawk. Zualko palaia’n Huiva an tir ta a, tihte hian a ti-Mizovin a tingaihnawm em em a, nung cha dangte pawhin Zawlpala leh Tualvungi te inhmangaihna ril tak leh hlim awm tak kha an hriatpui vein an khawngaih em em a ni tih a lantir a. Tin, he thawnthu hi a ti ropui mai ni lovin kan literature a tihhauhsak phah hle a ni. Kan pipute thih hnu piah lam nen chuan tlemin a inpersan deuh em aw a tih theih a, an thlarau mitthi khuaa kal lo va phengphehlepa an han chang ta mai hi. Mahse Phuntiha te lam atanga he ngaihdan hi rawn inzep pawh a ni mai thei, a ni hi mizo a ni lova, re-incarnation (pian nawnlehna) zirtirna lam atang pawhin a ni mai thei e. Engpawhnise, hei hian he thawnthu ngaithlatute mittui min hruk hul sak a. Zawlpala thlan bulah mittui nen hmangaihna suna kan kun tlawk tlawk laiin chung lam min thlirtira tahchuan nun thar duhawm min hmuhtir ta a, an thlarau in-di rial rial chunga an leng dun han hmuh meuh chuan thinlung tawt zawng zawng a lo thawvenga lawmna leh duh sakna thinlungan a lo richhuak a. An thlawh liam hma loh zawng lungchim takin kan thlir liam thin a ni.

Krista thihna thlan bula lungngaia tap te khan a inlarna an hmuh hnu chuan chunglam thlirin lungchim takin vana hruai chhova a awm chu an thlira. Tahchuan beiseina thar duhawm a lo pianga, an hnehna leh lawm hla chu vawiin ni thlengin Zofa leng zawng ten zaiin kan vawr thin.

Zawlpala leh Tualvungi Hla thu

1. Hmasang a leng hnu fam dairial chang ta,
Zawlpala leh tualvungi kha,
Khuanu ruatin run hmun len zai an rel,
Duhten an inlawm hlimtein,
Mahse an hlim lai nite a rei lo,
Dawtthu leh hmelma leng thin vangin maw.

** Dawn vel chang ni hian tahlai min thlen thin.

2. Hmangaih leh duhluat vangin zawlpala chuan,
A thai duhlai tualvungi chu,
Chin lai unau tiin a chhal ta a,
A pawi em mai a pawi e,
A then a tul ta, a thai duh lai chu,
Phuntihpa thaia’n a chang ta si a.

3. Duham leh nunrawng Phuntihpa leng chuan
Duh tawk mai lo vin tualvungi,
Zawlpala famdairial channa a zawng,
Der mai thupha rawn chawi lehin,
A hrai ta a maw turin zawlpala
A fam ta, a thai duhlai tawng lo chuan.

4. Zualko palaia’n huiva an tir ta a,
Aawlpala fam thu thlen turin,
Tahpuan khawng lai tualvungi tuar chu
Hrilh thiem an awm lo leng zawngte,
Chutin a lo thleng zawlpalaa zalna
Rial ang lo dai e, sar ang a fam ve ta.

5. Lunglen reng rengin lo fam ta mahse,
An rauthla tialbawm phengpheleng,
Hlimten lengin an in-di rial rial a,
Phuntih itsiknaa khat chuan
A hawl vuan vuan e fam chan phah hialin,
Chutin zai kan vawr zofa leng zawngten.


Post a Comment

Powered by Blogger.