~ B. Vanawmawia (Tebawiha)
Mi inang lo, sa inang lo an ni a. An thiam zawng leh an thu ziah dan tfe, an thu kalpui zawngte chu dang tak a ni.
Mafaa hi literature chhum hmin, thu mawi leh beng lut taka thu ziah thiam. Thu chheh mawi (wordplay) mi nazawng aia thiam leh mi rilru hneh taka thu ziah leh sawi thiam a ni. A chhiar zau a, english literature leh Mizo literature chu, "Hei hi ka hnar a ni," ti tlukin a hria emaw tih mai tur a ni.
Mafaa hian a ṭawngkam thiamna te, thu ziah a thiamnate hi a vantla a dawng nawlh bik lem lo. 'Pathian thilthlawn pek' tih ang zawnga ama hai chhuah tel ve mang lo anga sawina hi ka hmu leh zauh ṭhin. Mahse maw, Middle leh High School a kal lai te, College a kal thlengin lehkhabu a chhiar peih em em a, a ṭhianten thil dang an tihsan lai pawhin a thluak tana ṭha a chhiar hram hram ṭhin. Shillong-a lehkha a zir lai pawhin a chhungte pocket money thawn ve pawh thawmhnaw lei nan leh ei in tur lei na'na hmang phal loin, lehkhabu hlui pui pui lei nan a hmang daih ṭhin. Hetiang mi, taima taka lehkha chhiar a, ngunthluk taka mi thu leh hla ngaihven ṭhin a nih avang hian kum 20 awrh a nihin Mizo literature chu a nghawr nghing dawt ta reng a ni.
Pathian chuan talent pe tehreng mahse, amah hian a tipungin a chawm lian tih hi phat rual a ni lo.
Mafaa thu ziak ka chhiar hmasak ber chu a MZP ṭhiante a sél fiamna kha niin ka hria. Eng buah nge a awm ka hre ta lo. Kha ta ṭang khan thu dik duh mi, mi langtlang leh fir ṭha tak, ṭhiante ṭhatna a nih phawt chuan sawisel hreh lo a nihzia ka hre nghal mai.
Literature ka luhchilh chho ve zel a. Mafaa Mizote tana a ṭangkaizia leh a thawhhlawkzia hi ka hmu tam telh telh a, ka ngaisang telh telh a ni ber. Chutihrualin, a chak lohna, zu a in ṭhin tih te, hei hian a nih tur ang a nihtir lo nasa tih te ka hre zui ve zel a. A bikin kohhran hruaitute a sawiselna tam tak leh zu chungchanga a ngaih dan tlang tak te chu kei ni ang, tette aṭanga kohhrana chhum hmin tan chuan pawm a har ṭhin hle. Nun inluhchilh a, inchirtheh zui ṭhin Mizo hnama mi ka ni ve miau a, a chang chuan ka hmu sirhê ve fo reng a ni!
A ziaktu nun thlir lova a kutchhuak zawk thlir (Death of the author) an tih te, thil chu a nihna ang anga thlir mai (art for art's sake) tih te han hriat chhoh ve tak hnuah chuan, Mafaa chu loh theih lova kan pu a ni chho ta tho tho a. A kut chhuak a ropui mai piah lamah, mi dang tana a thiamna thiam taka a hmang chen hian a ropuina tizualtu a ni. Ṭhangthar ziak mi tuaitir zawk te a fuih ṭang a, a nawr kal a, phurna leh ṭanna a pe thiam em em a ni. Chutihrualin hranghlui zawk te kutchhuak a hlut thiamin a chei mawi thiam em em a, mi tam zawkte pawh phak loh a hlutna tam tak a phawrh chhuahsak ṭhin.
Lalbiakliana "Father of Mizo Poetry" nihna pe a, a ṭanhmun tiṭha tura a kutchhuak a thlirsaknate kha Mizo literature tana thu hlu a ni kumkhua tawh ang. Amah avang hian JF Laldailova hlutzia kan hriat belh a, Jimmy L Chhangte ropuina kan pawh phah bawk. Sawisen loh ziak mi a chawi sang a, a khai chhuak a, a hlutna a belhchhah a ni.
Ziak mi mai ni lo, zai thiam te tan hlei hlei hian a hlu. Sap hla a letling a, an hla a thlirsak thul. Hla phuahtu a fak phur a, song leh poetry lam phuahtute tana pa nih tling a ni. Fiamthu thiamte thlenga pa nih tling a ni a. Mi tam tak talent hai chhuahsak a, an kalna kawng kawhhmuhtu leh fuih phurtu ṭha a ni.
Mafaa aia Mizote tana thathawh (contribution) nei nasa hi an tam kherin a rinawm loh. A nun kha a nelawm a, mi dang tan a hmang ral raih a tih theih a ni.
Revd Chuauṭhuama erawh hi chu a chanchin fiah fel taka sawi tur chuan Pathian thu thiam (theologian) nih ve a ṭulna chin a awm a. Chutihrualin, vantlang tana a hnathawh sawi tum ka nih avangin ka ziak lui ve zel tho ang!
Ani hi ama insawi dan pawhin mi thawm nâ a ni a. Pehhel nei vak loa thil sawi mai chi, a duh loh zawng leh duh zawng chu tlang taka tilang mai chi a ni. Harsa taka lehkha zir, buaina leh harsatna tam tak paltlang a ni a. Ram buai avanga Jail-te hial tang tawh a ni a. Harsatna avangin a zirnaah a tluang lo va, upat hnuah zir ṭha lehin, a kalna apiangah erawh a sang ber pawl ni zar zar thei khawpa lehkha zir taima a ni. A aw chhang deuh ṭuau pawh hi a lehkha chhiar nasat lutuk vangah a ngai.
Amah ngeiin, "Mi tam tak hi chuan taima an inti ngam kher lo vang, kei chuan mi taimaah ka inngai," a ti a. Tirhkoh Paula dungthulin, "mi zirtu ni rawh u" ti ngam khawpin a thiltih apiangah taima tak leh hlawhtling ngei turin a bei ṭhin. A kum upat hnu, a pension tawh hnuah, "Mihringin zirtawpni kan nei tur a ni lo," tiin computer a zir ṭha leh a, a lehkhabu chhuah hnuhnung lam chu ama chhut deuh vek a ni. Bible dictionary, phek sang chuang daih te chu amahin a chhu chhuak leh vek a ni!
Zing a tho hmaa, a inchhiar peihin hunbi nei thlap thlapin thil a ti ṭhin. Mizote Pathian thu pawm dan dik tawk lo chu behchhan felfai tak neiin a sawifiah a. Rin dan dik min kawhhmuhin nun kawng dikah min hruai ṭhin. Bible chungchang lehkhabu chhah pui pui, Holy Bible aia chhah mah tur hi Mizo ṭawngin a chhuah nual tawh a ni. Tunah a kum upa deuh tawh mahse, Bible Society of India-ah Translator niin a la zin kual zak zak a, Mizoram hmun hrang hrangah seminar paper present tur leh speaker atan a chhuak reng ṭhin ni.
Kan sawi tak ang khan ani hi pa ti lung lung, ṭawngkam nêm hluak lem lo ni a. Mizo society ṭhatna tur hi a vei em em bawk. Siamṭhat a duh tam tak a sawinaah ṭawngkam a thluaithlum ngai lo va, dawih aw deuhin rawtna a thlen ngai hek lo. A zia chu tuten emaw lo sawisel pawh nise, principle nghet tak neiin, a ze ngai chu a kalpui reng ṭhin. Hei vang hian 'mi chapo'-a puh tawk pawh an kat nuk reng a ni. Pu Chuaua hi chuan ṭhangthar thu ziak mi a fak ngai lo a, an hla a thlirsak khat khawp mai. RL Kamlala chanchin amahina a chhuah ngeiah pawh double adverb a hman thiam dan bak a sawi belh vak lo! Heng a nih avang hian ṭhalai, hmangaihnaa tuihal leh thu mawi laka tuiral ṭhinte ṭan a hlawh ngai lem lo. Amah ṭantu, tunlai ṭawng taka a fans te chu theology-a tui an ni zawk fo reng a ni.
Mizo tho tlai lutuk te, zuk leh hmuam ka ti nasa te, zu kan in nasa lutuk te, thingtlang lam hmasawn lo lutuk te hi a vei hle. Synod Pastor, ATC lecturer pension a ni nain, Synod pawh a ngaih dan ni loa a kal chuan a sawisel mai ṭhin! Mi dang tan a theih ang angin hna a thawk a, ATC-a zirlai an zirlaia chak lo deuh dawm kan thlengin tha a thawh a, Mizoten Israel ram kan hriat chian theihna pawh Pu Chuaua cintribution vang zel a ni.
Heng mi pahnih, sa inang lo, chetze inang lo leh thu ziak dan kalhmang te, ziah duhzawng leh thiam zawng inang lo tak tak te hi kan khaikhin a, pakhat kan dem a, pakhat kan ṭan hlawm fur chu a nih hi! A chhan ber pawh tun hnai, Pu Mafaa boral hnu lawka Pu Chuaua ṭawngkam vang a ni.
Kha thu kha ngun takin ka lo chhiar ve a, Pu Chuaua hian literature debate a lo neihpui fo Mafaa a hmuh dan hi a dik tawk lo deuh tih a lang a. Chutihrualin, a chhungril takah chuan Mafaa lainatna nei chungin a ziak ve tho a, a thu ziak dan ngai renga a ziah chu Mafaa thih sarhu lai a nih avangin a lainate tan chuan a lo na ta deuh a ni, tih ngaih dan te pawh ka nei a ni.
Mi tam takin, "Pu Chuaua hi thi hmasa se, Mafaa chuan mawihnai takin, thiam takin a thlah zawk ngei ang," te an ti a. A dik ka ring khawp mai. Mahse, an mizia leh thu ziah dan kalhmang thlenga a inan lohzia hi hre tel ila. Pu Chaua hi chuan a fanu pawh thi se, ṭawngkam thluaithlum deuhin, eng tin tin emaw a ziak kur nguai dawn chuang lo a; a thu ziak kalphung ngai rengin a kal ang. Mafaa hi chuan ui thi mai mai pawh mittui tihnâm sawk khawpin a ziak thei thung ang! An ze inang lo lai hi kan hriat tel zel a ṭul a, Pu Chaua, thu ziak thlum ve deuh tura kan beisei ngawt pawh hi a kalhmang a ni lo tih kan hriat tel a ṭul ve a ni.
Tuna Pu Chuau beitu tam takte hi Presbyterian kohhran ni lem lo, Pu Chaua lo ngei sa em em an ni fur maithei! Amah ngeiin amah Whatsapp group-a a tuihnih zui danah chuan,
"...Mafaa kha Bible chhiar chhuak tam, Theology-a tui, Pastor te kawm nuam ti tiin a chanchin an ziah kha. Chawlhna Tuikam tih a ziak tawh a, a nun chu a tuihal a, Pathian a ngai hle tih a hriat. Mahse a buan hneh loh khan a rinna a tiṭhuanawp deuh a ni ang tih a rinawm. Isua ringtu a nih phawt chuan a rinna a chhah emaw chhah lo emaw chhandam a ni dawn lawm ni? Isua rin kha chhandamna a ni si a, ka ti a ni ber," a la ti fan a ni!
Mafaa haw ta em ema ngaitute hi chuan "thu an ngam lua deuh" pawh a ni maithei. Hemi a nih avang hian, Pu Chuaua'n Mafaa mitmu em a keh hmaa khatiang thu a ziak mai kha hun ka ti tihna a ni chuang lo! A chhungte lakah pawh thupha chawi se ka ti ve tho mai...
Ka sawi tum tak zawk khi chu, ṭul loah mipui hi kan lo phu vei suau suau ṭhin tihna a ni ber! Mahse, literature mihrang Mafaa leh theologian mihrang Pu Chuauate thu leh hla a ni miau a, a àwm ve tho bawk e.
Mizo zawng zawngin ihe lova hnam rohlûte huanga kan khung ve ve tur chu, "H. Lalrinfela" leh "Revd Chuauṭhuama" te hi an ni chiang bal a. An hlutzia pawh hi ṭhangtharten kan hre thar tawlh tawlhin a rinawm.
Post a Comment