Dr. Lalhruaitluangi Sailo
Core Faculty (Vety)

SIRD, Mizoram

VAWK VULHNA HMUN THLAN DAN:



    Ran vulh dan kalhmang
  • Vawk vulhna hmun tur chu ram rem, awih tlan hret, an ek leh zun te awlsam taka a luan ral zung zung theihna hmun a ni tur a ni.
  • Nikang, nikhata darkar 8 tal ni in a chhun theihna hmun a ni tur a ni.
  • Khawpui, Market awmna hmun atangin a hla tur a ni lo va, midangte tana hnawk phak lo hmun fianrial a ni tur a ni.
  • Kawngpui atangin a hla tur a ni lo va, motor luh theihna hmun a ni tur a ni.
  • Tui thianghlim leh electric awlsam taka lak theihna hmun a ni tur a ni.
  • Vawk chaw atana tha thlai chin theihna hmun zau tawk tak awm thei se.

VAWK VULH TUR THLAN DAN

Vawk vulh tur chu a pui (no nei tur) a ni emaw, a pa chi thlahtu tur a ni emaw, talh tur chi a ni emaw a note atanga vulh tan hi tih dan tlangpui a nih avangin thlan uluk a tul hle a, thlan fuh leh fuh loh hian hlawhtlinna leh hlawhchhamna a ken tel avangin a hnuaia point tarlan te hi zawm hram hram tur a ni.


  1. A thlahtu a nu (a pui) leh a pa te chu vawk chi tha, thang duh an ni ngei tur a ni. A theih chuan an pi leh pute chanchin thlenga chhui a tha.
  2. Vawkte pian tha, hnungzang ngil, ke chum leh hmui chip tha an ni tur a ni.
  3. A pui no nei tura vulh tur an nih chuan hnute hmur 12 aia tlem thlan tur an ni lova, a pui (a nu) chu hnute tui ngah, no neih harsat lo, no dam thei, no lak hran hnua hur leh thuai thin a ni tur a ni. A thlahtu a pa nu pawh chutiang chu a ni tur a ni.
  4. A pa chi thlahtu tur chu a pui tur nen inchhungkhat hnai thlan loh tur a ni.

VAWKPUI VULH DAN

Vawkpui hlawhtling taka vulh tur chuan a pui tur chu a note an nih lai atanga thlan a tha ber a. Chuvangin vawkpui vulh dan tih hian a note atanga no an neih ve leh thlenga hriat tul te tarlan a ni.


A in sak dan : Vawkpui no nei tur tan chuan a tlangpuiin pakhat tan feet 7 biala sak a tawk a, hemi bakah hian a note bawm a sirah feet 7×3 sak belh tur a ni. A chhuat atan cement concrete emaw checker tile emaw hman theih chuan a tha. Thingphel pawh hman theih a ni  a, a note ke a tan loh nan uluk taka rem tur a ni. A bang chu feet 3 vela sangin pin phui a tha a, a chung hi a hniam lai berah feet 5 vel ni thei se a tha. Pindan khatah a malin dah tur a ni a, an hur/rai hma chuan vawk pui tur dang nena khung pawlh a pawi lo. A chaw kuang leh tuikuang a hranga siam a tha a, a harsa deuh a nih chuan hman pawlh theih tho a ni.

A hur leh pawltir chungchang: A tlangpuiin vawk la hi thla 8 vel an nih chuan hur thei tura beisei an ni a, a thang tha deuh te chu hei aia hma pawhin an hur thei bawk. Hei ai a tlai deuhva hur pawh an awm. Vawk hur hun hriat hi a vulhtu te tan a pawimawh em em a ni. Chuvangin hur thei rual an nih tawh chuan ngun leh zuala an nungchang chik a ngai a ni. 

Vawk hur hriat theihna tlangpui te :

  • Chaw an ei tha duh lo va, an za chung thin a, an awm hle hle thei lo.
  • An zung zing em em a, an zahmawh a lo lian a, bawlhhlawh tuihnang fim tak a lo chhuak thin.
  • In khatah awmpui an neih chuan an bawh fova, anmahni pawh an hnungzang a zut in an dawh hle hle thin.
  • An mawng lam khawihin an mei an kan a, an dawh hle hle thin bawk.
  • Hetianga vawk an awm chuan a pa koh emaw A.I ti turin thawkte hnena report a hun tih hriat tur a ni. Vawk hur chu pawltir a nihin emaw A.I hmanga a pa chi kah luh a nih hnu ni 18-24 chhunga a hur leh lo a nih chuan a rai ah ngaih phawt tur a ni. A hur leh a nih chuan a rai lo tih na a ni a, pawltir emaw A.I hmanga a pa chi thuntir leh mai tur a ni.

      3. A rai lai enkawl dan: Vawk hi an rai laiin uluk taka enkawl a ngai a ni. A rai laia enkawl that hian a no that leh that loh ah te, vawkte an      chak leh chak loh ah te kawng ro a su hle a ni. 

A rai laia hriat tur pawimawh zual te chu :


    vawksa vawk vulh
  1. A rai laiin a in tihnghin loh tur a ni a, anmahni pawh sawn kual sek loh tur a ni.
  2. Chaw tha pek hram hram tur a ni a, vitamin leh mineral pek tel hram tur a ni.
  3. A rai tan atanga ni 60 thleng 3-4 kgs chaw pek tur a ni a, ni 110 atanga a no neih inkarah chaw kg 2 bakah hnimhnah te pek tel a tha.
  4. No an neih hma ni 10-14 velah rulhut hlo leh phar damdawi pek tur a ni.
  5. No an neih hma ni 5-7 velah a note awmna tur a that tawk leh tawk loh enfel vek tur a ni. A pui chawkuang chhunglam leh pawn lam te pawh sil fai vek tur a ni a, puanchhe fai a note hrukna tur pawh inrin sa vek tur a ni.
  6. A rai chhung in chul/hiah/zut fo a tha.
  7. 4.No an neih laia enkawl dan: Vawkpui hian a tlangpui thuin ni 110-114 vel no an pai a. Ni 110-na atang chuan no nei thei dinhmunah an ding reng tawh a ni. No neih a hun dawnah ngun leh zuala enkawl tur a ni a, a no neih lai hriat loh palh hi hlohna nasa tak a ni thei tih hriat tur a ni. 

Vawkpui no vei hriat theih dan tlangpui :



An awm hle hle thei lova, chaw an ei tha duh lo.
Bu an sual a, an zung zing em em a, serh atangin bawlhhlawh a lo chhuak thin.
A hnute a tang a, a put thin bawk. An hnute a lo put a nih chuan, a put atanga darkar 12 chhungin no an nei tlangpui thin.
Vawk no neih hun chhung hi a chiah sawi theih loh mah se, darkar 3-4 chhung vel a ni tlangpui a chu aia rei emaw rei lo emaw pawh a awm thei tih hriat tel tur a ni. A note a lo lawr chhuak tawh a nih chuan kut sil faiin a san zawnga lo pawhpui a tha. A neih zawh leh zawh loh hi hriat a har thin a, a khat tawh viau a nih chuan chhulthuahna mum 3 thun tur a ni. Darkar 12 hnuah mum 3 bawk thun leh tur a ni. A la nei zo lo a nih pawhin a lo chhuak leh tur a tanpui zawk a ni. No neih chungchanga harsatna a awm a nih chuan mithiamte rawn vat tur a ni.

A note enkawl dan:

Hruk fai: A note lo piang hmasa chu puanchhe thianghlimin hruk fai zel tur a ni. A ka leh hnarkua te hruk hmasak a, chumi hnuah an taksa dang hruk fai a, a note bawmah dah zel tur a ni. Vawkte chu hruk fai hnu ah a thaw lo a nih chuan rang taka a letlinga khaia a darah zawi te te a ben tur a ni. A la thaw lo cheu a nih chuan a tukkhum leh mawngtamah vuanin a kul zawngin elh thut tur a ni. A la thaw lo fo a nih chuan a ka leh hnarah te hamin thawk tir tum tur a ni.
Laihrui tan: A laihrui hi a dul atanga hnaiteah hruia tawnin tan a ni thin a, a tha em em tho va amaherawhchu a laihrui sei takah khan thisen 5-10ml vel a awm thin a, chu thisen chu a note tan a hlut em avangin a sei thei ang ber a zuahin a hmawr an suih bawk mai a, darkar 6 chhungin thisen chu note lamah a lut fai vek a, thisen awm lohna chin zel chu a lo rova, a tawp ah an tan mai thin. A ro hma a an rap bung palh a nih chuan a bunna chinah hruiin tawn mai tur a ni.
Colostrum: A no neih atanga darkar 36 chhunga a pui hnute lo chhuak hi Colostrum an tih chu a ni a. A note tan chaw tha a nih bakah natna laka venghimtu damdawi tha tak a ni bawk a, chuvangin a tam thei ang ber an hnek a ngai a ni. A note chak lo deuh hnute chang tha lo an awm pawhin, a pui hnute chu sawr saka pek a tha a ni.
A ha tan: Vawk note pianghlim hian ha hriam tak tak 8 a nei a, hei hi tan a nih loh chuan a pui hnute hmur a seh pilha a pan thei a ni. Chuvangin a ha hni khawih lo tawka tan tur a ni. Nail cutter hmang pawhin a tan theih a, a tanna tur renga siam pawh a awm ve a ni.
A til lak: Vawkte til lak hi a pian ni a lak a awlsamin an tuar lo bera ngaih a ni a, a dam awl em em bawk.
Damdawia bual: A theih chuan tuisen dal deuha bualin hruk hul nghal a tha.
A mei tan: A mei tan hi thil tul ber a ni lova, vawk farm tam tak ah chuan an duh zawk thin. A pian ni a tan tur a ni a, a pa chu a til chanve khuh tawkin an tan thin a, a nu chu a zahmawh khuh tawk in an tan thin. An tan chhan ber chu an mei a inseh an chin vang leh a pui tur chu no an neihin an bawlhhlawh lo bik tih a ni. Sakawrbakcheh emaw nail cutter ang chi te an hmang thin.
Iron Injection: Vawkpui hnute ah hian vawk note mamawh tawk iron a awm loh avangin iron injection hi pek ngei tur a ni. A pian atanga ni 4 ah leh ni 14 ah te pek tur a ni. 
Chaw pek dan: Vawkte hi ni 14 vela upa an nihin chaw pek tan theih an ni. Vawkte in (pindan) ah chaw kuang siamsak ve tur a ni a, a note chaw (creep ration) a awm lo a nih pawhin ar note chaw pawh a tha ve hle a ni. A chaw chu bawnghnute emaw taaza ang chi in tihhnawn hlek a, an chaw kuangah dahin chaw ei an zir ve nghal mai thin. A tirah chuan an liak ve chauh mai thei a, zawi zawiin ei an lo thiam ve mai thin. Ni khatah vawithum pek tur a ni a, an ei zawh chuan a kuang silfai a khup hul zel a tha. An chaw chu a hnawng tawk chauh a siam khan an tui a lo hal a, hnute an hnek tam phah thin a ni.

 Vawkpui No hruai enkawl dan: Vawkpui no hruai lai hi uluk theihtawpa enkawl tur a ni tih hi theihnghilh loh tur a ni. Heng points hrang hrang te hi chhinchhiah ila:



  • An in chhuat a phui tha tur a ni a, vawk note ke tan theihna emaw an tlakhawlh theihna tur a awm tur a ni lo.
  • A in chu englai pawhin a fai reng tur a ni a, Vawkpui pawh nitin bualfai tur a ni
  • Vawkpui chu a zaidamin duh hun huna hiah mut theih a ni tur a ni.
  • Hnute a pek dawnin a hnute bu leh kap kar vel tuilum in silfai sak thin a tha.
  • Chaw leh tui tam tawk pek tur a ni. Chaw hi note a neih tam dan azirin pek tam tur a ni a, hnute tui tamna chi pawh tlem tlem telh ve reng a tha. Chaw pek zat tur hetiang hi a ni-


A no neihni                            –                       Chaw pek loh tur

Ni khatna                                –                       1 kg (½kg +½kg)

Ni hnihna                               –                       2 kgs (1kg + 1 kg)

Ni thumna                              –                       3 kgs (1½kgs + 1½kgs)

Ni lina – Ni riatna                  –                       4 kgs (2 kgs + 2 kgs)

Ni kuana – Lak hran hun      –                       A pui tan 2 kgs bakah a note pakhat Zelah 300 gms belh tur a ni.

Hriat tur pawimawh dangte:

Vawkpui pakhatin note a hnute hmur neih aia tam a neih chuan, vawk note ho chu group hnihah thenin, vawkpui hnute hnek tir hun apiangah inhnek chhawktir tur a ni. Group hranga awmte chu lak hran an nih hma chuan a pui bulah an inluh pawlh tur a ni lo. Hetiang hian vawkte chu fem bik lutuk awm lovin a enkawl theih a ni.

Vawkpui pahnih zingah pakhatin no tam tak a neih a, pakhatin tlemte a neih chuan, vawkte chu inzat vela sem zaiin hlawhtling taka enkawl theih a ni. Vawkte tam zawk atangin a tha tha lak tur a ni a, a chhan chu vawkpui hnute an va tawmpui tura note kha inti neitu sa an nih avangin chuh chak deuh tur thlan chhuah a ngai a ni. Vawkpui no nei tlem zawk khan note dang hnute rawn tawmpuitute kha an pawm mai loh fo avangin a sawn hun pawh zanah a ni tur a ni. Vawkpuiin a note hnute a pek lai takin sawn tur a ni a, chutih rual chuan vawkte zawng zawng kha an mawng bawr ah thil rimtui emaw rimchhia emaw kah vek tur a ni. An rim a inan vek tawh avangin a pui kha lo tho pawh nise a ma note leh a dangte a thliar hrang thiam tawh lova, a note angina a pawm ve mai thin. Thil rimtui emaw rimchhia aiah a pui ek an tat thin bawk a ni.

Vawkpui thenkhat chuan a note hnute an pe duh lo fo thin bawk. A chhan hrang hrang a awm thei a, a chhul tla fai lo emaw, hnute tui neih tlem vang emaw, hnute hliam vang leh sual hrim hrim vang a ni thei. A pek duh loh chhan azirin enkawl dan pawh a dang thei a ni. Vawkpui sual hrim hrim hi chu fimkhur taka phuar beh a, a note te hnute hnektir tur a ni. Vawihnih vawithum tih hnua hlawhtling an awm thei.
8.A note lak hran hnua enkawl dan: Vawkpui chu a note te lak hran an nih tawh chuan a vulhtu tana pawimawh chu a hma thei ang bera a lo hur leh a, note dang a lo pai leh thuai a ni. Chuvangin vawkpui rai si lo, no hruai bawk si lo tih vanga ngaihthah ngawt chi an ni chuang lo tihna a ni. A note lak hran leh a hur inkar hi thla khat aia rei chuan a vulhtu tan hlohna hlir a ni a, duhthusam ah chuan ni 10 chhung velin hur tir leh tum tur a ni. A lo hur leh hma theih nana tangkai tur hetiang hian sawi ila:

Vawk no hruai rei lo an hur hma.
Vawkpui chu a note lak hran niin chaw pek loh tur a ni a, tui erawh chu tlem pek tur a ni.
Vawkpui chu a note lak hran hnuah vawk dang, a pui emaw, a pa til lak emaw a nu chhul lak te nen awmho tir in an hur leh hma.
Vawkpui chu a note lak hran hnuah a pa chi thlahtu nen rei vak lo inkawmtir a tha bawk.
Vawk pa chi hman tlak tawh loh emaw vawkpa in a nu a pawla a chi hlawm lo tla thin hi vawkpui hur tura kan duh kha pekin a hur hma phah thei.
Vawkpui hian hurna turin mineral an mamawh a, chuvangin vawkpui hur tura kan duh chu mineral pek thin tur a ni.

VAWK TALH TUR CHI VULH DAN

            Vawk talh tur chi vulh dawna hriat tur pawimawh zual te chu:

Vawk vulhna hmun chu mihring chenna atanga fal, kawngpui hnaih, khawpui atanga hla lo, tui leh electric awlsam taka hmuh theihna, ni kang hmun ni thei se.
A insak danah feet 12 bial, a laia pindan, lehlam chung nei, a lehlam chu nilum an ai theihna tura chung nei, a bang feet thum tala sanga hung kual ni se. Hetiang ah hian vawk 10 dah theih tura ngaih a ni. A chhuat concrete emaw brick rem emaw checker tile phah emaw ni se, tui tling lo tawka awih nise. Chaw kuang vawikhatah chaw an ei teuh theihna tur leh tui kuang tha tawk siam bawk nise.
Vawk tha leh thangduang tak fa atanga thlankhawm theih a tha a ni.
Lak hran tirhin a nu a chhul lak vek a, a pa pawh a til lak vek tur a ni.
Swine fever vaccine in chiu vek tur a ni.
Chaw tha pek hram tur.
Vulh rei lutuk a hlawk lova, 40-45 inches a nihin hralh zung zung tur a ni.

VAWK CHAW


            Mizo ten vawk vulh kan thiamlohna chhan ber chu a chaw pek ah a ni. Vawk chaw kan pekin a nawr buak tur leh a ei ban tur hisap a kan pek loh chuan kan ngaih a tha thei tlat lo. Chaw tha pangngai kan pek chuan vawk hi chaw pek teuh an ngai reng reng lo. Amaherawhchu, chaw tha kan pe thei lo a nih chuan vitamins leh feed supplement (chaw a damdawi pawlh chi) dang kan pe tel ngei ngei tur a ni. Hnim hring leh lung no te pawh pek thin tur a ni. Changel hi chaw a pek tam dawn chuan a senso a tlem a amaherawhchu vitamins leh feed supplement dawr a an zawrh thin te hi pawlh thin tur a ni.Vawk chaw pek hi tuna kan chin dan tlangpui, zing leh tlai hunbi neia pek hi a tha a, kan pek tam dan erawh chu an taksa lo than len chhoh zel dan azirin a hnuaia tarlan ang hian pek tur a ni.

Sl. No.Vawk upat zawng
(A thla in)
Vawk rih dan tlangpuiChaw nikhata vawk pakhat pek tur
12 – 315 – 27 kgs1.00 kgs
23 – 427 – 40 kgs1.25 kgs
34 – 540 – 50 kgs2.50 kgs
45 – 650 – 60 kgs2.00 kgs

VAWKIN TUI AN MAMAWH DAN TLANGPUI
Vawk thang laiTui in tur mamawh (litres)
8 – 12 weeks3.5 litres
13 – 18 weeks6.0 litres
19 – 24 weeks7.5 litres
25 weeks8.0 litres

VAWK KAH RAI (ARTIFICIAL INSEMINATION)

            Vawk kah rai tih awmzia chu vawkpa chi lak a, a pui hur chhula dah tihna a ni. A hur hun dik tak a nih chuan an lo rai ta thin a ni. Mizoram ah 2003 atang in hman tan a ni a, India ramah Mizoram hi vawk kah rai a taka hmang hmasa ber kan ni. Vawk kah rai that bik na te-


  • Vawk chi tha zawk neih theihna a ni.
  • Vawk pa 1 in vawk nu 100-250 lai an chawm thei.
  • Vawk inpawl avanga natna inkaichhawn theih lakah a him.
  • Vawkpa in a pawl avanga inhliam a awm ve lo. (entirnan kawngawp).
  • Sum leh pai senso a tlem.
  • Vawk pa tan pan harsa ang chi a awm ve lo.
  • Vawk in thiah leh a neitute buaipui a ngai ve lo.
  • Vawk pa ngaihzawn loh avanga pawltir hlawhchham a awm ve lo.
  • Vawk pa chi tha bik thehdarh nan a tha.
  • Vawk pa chi that leh that loh endik vek theih a ni.
            Vawk kap rai tur hian vawk pa chi lakchhuah hmasak a ngai a, a chi lak theih turin a pa chu training pek a ngai a ni. Vawk kap rai tur hian a hun dik taka kah a tul a, a hun dik hriat theih dan chu hetiang hi a ni.


  • A hur atanga ni thum tuk emaw tlai lamah emaw.
  • A bawlhhlawh chhuah hnuah.
  • A zahmawh chhung a sen vanglai takin.
  • A zahmawh pawng thur lo vuai leh hnuah.
  • A chunga chuan pawha a dawh vung vung duh hun lain.
  • A zahmawh khawiha a mei a kan emaw a beng a tun ar hunah
  • Vawk kah rai hlawhtlin nan a neituin a vawk hur hun a hriatchian hle a ngai a, chutiang bawkin a kaptu in en uluk hle a ngai bawk.

VAWK CHUNGCHANGA HRIAT TUR PAWIMAWHTE

Taksa lum zawng –           102° F (101.8-104.6°F)
Thawk ran zawng –           8-18 per minute
Marphu ran zawng –           55-86 per minute
No pai chhung –           Ni 114 (+/-5)
Hur rei zawng –           Darkar 24-28
Hur zin zawng –           Ni 21 danah (18-24)
A nu hur theih tan –           Thla 6-8 (+2)
A pa chi thlah theih tan –           Thla 8 (7-8)
No pai theih zat –           6-12 (+/-)
Dressing percentange
  (Mizoram dinhmunah)         –           80%

Vawk pa pakhat in a pui
    A vil theih zat             –           A pa pawl tir in – 10

                                                            A.I – 100-250

Rulhut hlo pek hun – Thla 3-naah, pek atanga ni 21-na pek nawn leh tur a ni. A bak chu thla 2 dan zelah pek a tha. A pui pawh no a neih hma ni 10-11 velah pek tur a ni


References:

1) Training manual for Piggery Farmers, issued by Information Wing, A.H & Vety Department, Mizoram
2)   Animal Husbandry, G.C Banerjee, Eight editions.

Source: http://sirdmizoram.org.in



Post a Comment

  1. vawk vulh ve ka duh a,sorkar hian loan ang deuh in min pui thei angem le?

    ReplyDelete
  2. Anonymous1/04/2021

    Kan vawk hi a rai a... Vawiin hi ni 114 na ni tawh a neih tum ang pawhin ala awm silo engtia tih chi nge le..

    ReplyDelete

Powered by Blogger.