Tawng hi mihring leh mihring inkara inbiak pawhna leh inhriat tawn nana thil pawimawh tak a ni a. Inbiak pawh nan hrim hrim chuan zaizira inbiakna te leh mitmei leh hmel lan dana inbiakna te pawh awm tho mah se, awka ngeia inbiakna hi a pawimawh ber hial awm e. Tawng hi hnam min phuar khawmtu ber a ni bawk a, hnam dang tawng thiam tam chu khawi hmunah pawh kal se an tlangnel nghal thei zel mai a ni. Miin a hnam tawng ber a thiam loh chuan a hnampuite nena an inlaichinna a ngheh loh deuh phah a rinawm a. Tin, mahni hnam tawng thiam loh phah khawpa hnam dang nen an inchiahpiah lutuk chuan a hnam rilru a nêpin amaha hnam hlutnate pawh a bo phah hlauh thei bawk a ni.

Zo Hnahthlak Hrang Hrangte

1. Duhlian tawng chu eng nge?

Tuna Mizo tawng an tih mai hi hmanlai Mizo pi leh pute chuan Duhlian tiin an sawi \hin a, Lusei tawng te pawh an ti bawk thin. Lusei tawng tia la sawite pawh awm ve thin mah se a tlangpuiin Mizo tawng tiin emaw Zo tawng tiin emaw an sawi ber tawh a ni. Hei hi a chhan nia lang chu Mizo mipui tam berin an hman vang hi a ni e a tih theih ngei ang. Mizo hnam peng hrang hrang, Ralte, Hmar, Paite leh a dang tam takin mahni tawng theuh nei mah se, Lusei tawng an tih thin hi Mizoram mai ni lo Manipur tlang ramah te, Cachar, Tripura leh Burma ram lama awm Mizo hnahthlakten hman berah an nei leh an hriat thiam theih a ni a, tawng tual leng ber pakhat a nih tawh vang pawh a ni pakhat ang chu. Tin, hnam peng hrang leh tawng hrang neite zingah pawh mahni hnam tawng thiam lo hi a tam zawk an ni hial tawh a, mahni hnam peng tawng thiam lo hi an tam tawh em em a ni.

Mizo tawng, Duhlian an tih bawk hi eng hun laiin nge an hman tan a, khawi hmuna an awm lai atang khan nge an lo hman tih hi hriat a harsa hle a, rin thu mai baka sawi tur a awm lo. Mizo hnahthlak hrang hrangte thlang tlak hma kha chuan Mizo hnam hrang hrangte hian tawng chi khat emaw, tawng inang tlang an hmang thin nia hriat a ni a, tuna Mizo tawng an tih tak ang hi chu a nih rinawm chiah lo mah se tawng khat an hmang ngei ni chuan a lang. Thlang an tlak hnu chuan hmun hran hranah awm darhin tawng pawh a lo hrang hret hret a. Sailo lal Lallula lal laiin Lusei tawng, Duhlian tawng an tih bawk hi a vawrh lar a, tawng tlang lâwn leh tawng hman berah a siam tan niin Dr. Vumson chuan a sawi a ni.

Hetih mek lai hian Mizo hnahthlak chi peng hrang hrang zingah Duhlian tawng, mahni hnam tawnga la pawm chiah lo hi tam tak an awm ve bawk a. Hei hi a chhan lian tak pakhat chu, mahni chi peng tawng leh culture-te a thih mang a, a boral mai an hlauh vang niin a hriat a, Mizo hnama chian loh vang a ni thei bawk. Hnam changkang apiangin mahni hnam tawng an ngaisangin an zah thiam a, an hnam ropuina leh zahawmna pakhat a ni tih hre rengin an hmang lui tang tang thin. Hnam ropui English-ho pawh khu en ta ila, an ram awp apiangah an hnam tawng an theh darh zel a. Tunah chuan khawvel pum huap pawha tawng tlanglawn ber a ni hial tawh a nih hi. Chuvangin Mizo hnahthlak chi peng hrang hrangte pawh hian tawng khat hman za theih, Duhlian hi ngaisangin, zahin chawimawi thiam ila, Mizo hnam pawh hian hma a sawn theih phah ngeiin a rinawm a ni.

2. Eng tin nge Zo hnahthlak hnam hrang hrangte hi Duhlian tawngah an inlungrual theih ang?

Duhlian, tuna mi tam berin Mizo tawng an tih tak hi hmangtha duh lo leh hmang hreh tlat tam tak Zo hnahthlak zingah hian an awm a. Mizo hnahthlak tam berin an hman, Duhlian tawngah hian lungawi tlan theih a tha hle a ni. Chuvangin Zo hnahthlak hrang hrangte hi Duhlian tawngah hian inlungrual tlan hi Mizo hnam hmasawn nan a pawimawh a. Chutianga Zo hnahthlak hrang hrangte Duhlian tawnga kan inlungrual theih dan tur, Duhlian tawng hi hnam tawng a ni tih kan pawm theihna tura thil pawimawh hrang hrangte chu i en ho dawn teh ang.

2.1. A pawimawh hmasa berah chuan Zo hnahthlak hrang hrangte hi Mizo tih emaw, Zo tih emawah hian kan inlungrual tawn a, Mizo hnam, Zo hnam hi kan hnam ngei a ni tih hi pawm a tul a ni. Mizo hi mahni hnam ngei a ni tih kan pawm hma chuan Mizo \awng, Duhlian hi hnam tawng angin kan ngai thei dawn lo va, Duhlian tawng thiam tumna leh hman duhna kan nei thei dawn lo a ni. Chuvangin, hnama chian a, Mizo kan ni tih pawm hi Duhlian tawnga Zo hnahthlak hrang hrangte inlungrual nan chuan a pawimawh ber a tih theih hial a ni.

2.2. Zo hnahthlak hrang hrangte Duhlian tawnga luan khawmna tur pawimawh tak pakhat chu hnam khat anga Mizo mipuite inngaih tlan hi a ni. Mi thenkhatin Duhlian tawng an thiam ang angin an hmang ve a, a lo pài deuh vangtein ‘Eng a’ kan ti hû a, ‘Mizo i ni na nge’ kan han ti thin te hian Duhlian tawng thiam a châk lohtir fo thin. Hei vang hian Zo hnahthlak tam tak chu an intihMizo loh phah thin a, Mizo tawng hi thiam châk lohna leh Mizo tawng ngaihsan lohna a neihtir fo thin a ni. Chuvangin, Duhlian tawng an thiam ang anga an hman thin hi pawm thiam a, a dik zawk hrilhfiah thei tura puih zawk hi Duhlian tawng luan khawmna tura pawimawh tak a lo ni zawk a ni.

2.3. Social Media hrang hrang, Facebook, WhatsApp, Instagram leh a dangte hi Duhlian tawnga Zo hnahthlak hrang hrangte luan kawmna atan hian a pawimawh thei hle bawk. Social media hmangin Mizote inpumkhatna lam te, unau kan nihzia te leh hnam inpumkhatna atana Duhlian tawng a pawimawhzia te Zo hnahthlak hnam hrang hrangten pawm nuam an tih theih zawngin puangzarin theh darh tam se; Duhlian tawng ngaih sanna leh ngaih hlutna hi a pun phah ngei a rinawm hle a ni.

2.4. Television leh Chanchinbu hi Duhlian tawng theh darh leh Duhlian tawnga Zo hnahthlak hrang hrangte inlungrualna atan a pawimawh hle bawk. TV leh chanchinbu hi mi tin huap, darh zau tak a ni a. Chuvangin TV leh chanchinbute hi Zohnahthlakte inlungrual na tur te, chumi inlungrualna atana Duhlian tawng, Mizo mipui tam berina an hriatthiam theih pawimawhzia te au chhuahpui nan hmang ta se, Duhlian tawng thiam duhna leh ngaih hlutna a siam ngeiin a rinawm.

2.5. Mizo tawng, Duhlian tawng Eighth Schedule-a dah hi Zo hnahthlak hrang hrangte Duhlian tawnga an luan khawm theih nana pawimawh tak pakhat a ni leh bawk. Duhlian tawng hi India dan pui 8th Schedule-a a awm theih chuan ham thatna tam tak a keng tel a. Chu’ng ham thatna tam tak zinga pakhat chu Civil Service exam-naa Duhlian tawng ngeia chhan theih tur a awm ve tawh dawn a ni. Zo hnahthlak tam tak, Duhlian tawng hmang tha peih lo leh hmang tha duh lo tan pawh English aia Mizo tawng an lo thiam tawh avangin Mizo tawng thiam duhna, tlêm tê an lo thiam sa ringawt ni lo va, thiam chian leh zual duhna an neih phah ngeiin a rinawm a. Chuvangin Mizo tawng, Duhlian tawng, Eighth Schedule-a dah hi Zo hnahthlak hrang hrangte Duhlian tawnga luan khawmna tur atan hian a pawimawh hle a ni.

A chunga tar lan tâk Zohnahthlak hrang hrangte Duhlian tawnga luan khawm theih dan turte bakah hian, Zohnahthlak chi peng hrang hrangte tawng theuh ngaih san thiam te, dah hlut thiam a, Duhlian tawnga seng luh zel te pawh hi a pawimawh hle awm e. Mizo inti, Duhlian tawng hmangte chuan rilru tihzau a, chi peng tawng hrang neihote tawng ngaih hlut thiam a, zah der thiam hi Mizo tawng, Zo hnahthlak hnam hrang hrangten an lo pawm a, hnam tawnga an pawm theihna tura tihmakmawh a ni hial awm e.

3. Tlawngkawmna
Mihringte phuar khawmtu tha ber chu tawng hi a ni e an lo ti mathlawn lo va. Zaizir te, chetzia tein inbe ve bawk thin mah se, tawngka chhuak, âwka chhuak ngeia inbiakna hi inbiak pawh nan chuan a tangkaiin a pawimawh ber a tih theih awm e. Hnam ropui leh changkang hmasa apiangin mahni hnam tawng chawi san hi hnam ropuina a ni tih an hria a. Khawvela hnam ropui ber pawl English-ho pawhin an hnam tawng theh darh chu an hnam a ropuina tur a ni tih hriain an ram awp chhungah an theh lar nghal zel a. Chutianga an lo tih thin avang chuan tun hunah chuan English chu khawvel pumah tawng tual leng ang maiin an hmang tawh hial a ni.

Chutiang khawp chuan tawng hi a pawimawh avangin hnam tlem zawk leh tawng hausa lo zawkte tawng a bo thlau mai loh nan a humhalh dan tur an buaipui nasa hle a. Mizote pawh hi hnam tlêm tê an nih avangin an tawng hi a boral mai ang tih a hlauhawm hle a. Chuvangin Mizo hnahthlak hrang hrangte hian tawng pakhat, tawng tual leng leh hman ber tur neih hi a tul a. Duhlian tawng, Mizo hnahthlak zawng zawng deuh thawin an hriat thiam theih hi hnam tawngah pawm a, ngaih sanna chang hriat a, theh lar zel hi tihmak mawh a ni.

Bibliography

Chhangte, Ralluaii. Mizo Tawng Chikna. Aizawl : Dr. Kenneth Chawngliana. 2001.
Mizo Literature & Language Teachers Academy (MILLTA). Mizo Èšawng Zirzauna Bu Thar. Felfim Computer, Mission Veng : 2015.
Ralte, Lalhruaitluanga. Zoram Vará¹­ian. Aizawl : Synod Press. 2009.
Vuite, Hrangchhuana. Mizo Tawng Kalhmang Thlirna. Aizawl : Lengchhawn Press. 2002.
Zoramdinthara, Dr & Laldinmawia, H. Zo Tawng (Nihphung, Dinhmun leh Hmathlir). Aizawl : Department of Mizo, Pachhunga University. 2013.

Ziaktu: Da Fula

Post a Comment

Powered by Blogger.