Tûnlai kan coronavirus chuan kum zabi 16-naa hripui lên laia Martin Lutheran Kristiante awm dân tûr a ziah a tilar thar leh viau mai a. Ngaih pawh a ngaihnawm na rawh e.
𝟭. 𝗟𝘂𝘁𝗵𝗲𝗿𝗮 𝘁𝗲 𝗵𝘂𝗻 𝗹𝗮𝗶 𝗯𝗼𝗿𝘂𝗮𝗸
Kum 1490 atanga kum 1650 bâwr thleng khan Europe khawmualpuiah hri a lêng deuh fo mai a, kum 9 danah vawi khat a lêng ang a ni e an ti. Hetianga hripui a lo thlen apiang hian mihring 30% vel zetin an thihpui ţhîn a ni âwm e. Kohhran Siamţhatnaa a hnârkaitu, Martin Luther-a te khua Wittenberg, Germany-ah pawh kum 1527 khan hripui a lêng chiam mai a. Mi tam takin khua an chhuahsan a. Chutah chuan Kristiante tana zawhna lian tak chu: hri lêng hi Kristianten tlânchhiatsan ve tûr a ni em, tih a ni. He zawhna hi kohhran rawngbâwltute tân a lian lehzual a.
Martin Luther-a hi he zawhna chhâng tûr âwm tak pawh a ni: amah ngeiin hripui chu awm chilhin a rawngbâwlna a chhunzawm reng a, a hnuah phei chuan ama fanu ngeiin a thih phah ta hial a. A nunah 'hlauh vanga tlânchhia' a awm lo va; chutih rualin, hri lêng a thlîr dân a fîm fak a, hetiang hun atân mi a tifing thei hle âwm e.
𝟮. 𝗛𝗿𝗶 𝗹ê𝗻𝗴 𝗸â𝗿𝗮 𝗮𝘄𝗺 𝗞𝗿𝗶𝘀𝘁𝗶𝗮𝗻𝘁𝗲 𝘁â𝗻𝗮 𝗟𝘂𝘁𝗵𝗲𝗿𝗮 𝗹𝗲𝗵𝗸𝗵𝗮𝘁𝗵𝗮𝘄𝗻
A lehkhathawn ziah hi a thui viau a, a pawimawh zual hetiang hi a ni e:
𝙖) 𝙏𝙝𝙞𝙝𝙣𝙖 𝙡𝙖𝙠 𝙖𝙩𝙖 𝙞𝙣𝙫ê𝙣 𝙝𝙞 𝙢𝙞 𝙩𝙞𝙣 𝙢𝙖𝙬𝙝𝙥𝙝𝙪𝙧𝙝𝙣𝙖 𝙖 𝙣𝙞
Pathian phatsanna tûr emaw, kan vengten an tuar phahna tûr emaw a nih loh chuan mi tinin mahni nunna humhim kan tum tur a ni a; hei hi Pathianin mihring rilrua a dah sa a ni tiin Luther-a chuan a sawi. Paula ngei pawhin, "𝘛𝘶 𝘮â𝘯 𝘮𝘢𝘩𝘯𝘪 𝘵𝘪𝘴𝘢 𝘢𝘯 𝘩𝘢𝘸 𝘯𝘨𝘢𝘪 𝘴𝘪 𝘭𝘰 𝘷𝘢; 𝘢𝘯 𝘤𝘩â𝘸𝘮𝘪𝘯 𝘢𝘯 𝘥𝘶𝘢𝘵 𝘻𝘢𝘸𝘬 ţ𝘩î𝘯 𝘢 𝘯𝘪" a tih kha (Eph 5:29). Luther-a te hun lai hian Kristian ţhenkhat chuan hripui laka fimkhur emaw, mahni invênhim emaw ţul an ti lo va; chutiang ngaih dân chu Luther-an a haw hle a. Kan nun tihsei nân rim taka thawkin ei tur kan hmu a, chhiatna pumpelh tûrin kan invêng hrâm hrâm a ni si a; hri lêng laka invên phei chu kan tih mâkmawh a ni. Abrahama meuh pawhin thihna pumpelh nân a nupui chu a farnu angin a chhâl a, Isaka pawh chuti bawk; Jakoba chu Esauva kuta a thih loh nân a tlân bo va; Davida pawhin thihna pumpelh tûrin Saula leh Absaloma te a tlânchhiatsan a; Elija pawhin Jezebelin thinûrna a tlânchhiatsan a; Mosia chu Aigupta aţangin Midian ramah a tlânchhia a; Tirhkoh Paula pawh a sa him nan hmêlmate lak ata a bihrûk châng a awm.
Hri lêng lak ata sa himna zawn a ţul lo nia kan hriat chuan, kan chênna in kâng sela tlan chhuah a ţul bik dawn em ni? Kan ril a ţâm pawhin, "Pathian ro rêl a ni e" tiin chaw kan nghei rêng mai dâwn em ni ang? Indona lo thleng sela, hmêlmate chem sei chu tlân chhe lovin kan lo tuar mai dâwn em ni? Tuiah tla ila, "Pathian ro rêl a ni e" tiin che lovin kan awm reng mai dâwn em ni ang?
Hetiang hian Luther-an a hun laia Kristian ţhenkhat ngaihtuahna zîktluak lo chu, chhunzawmsakin a tawpna a dik loh dan a lantir a ni (reductio ad absurdum).
𝙗) 𝙈𝙞 𝙖 𝙞𝙣𝙫ê𝙣 𝙙𝙪𝙝 𝙡𝙤𝙝𝙫𝙖, 𝙢𝙞 𝙙𝙖𝙣𝙜 𝙖 𝙠𝙖𝙞 𝙘𝙝𝙝â𝙬𝙣𝙜 𝙖 𝙣𝙞𝙝 𝙥𝙝𝙚𝙞 𝙘𝙝𝙪𝙖𝙣 𝙨𝙪𝙖𝙡 𝙡𝙞𝙖𝙣 𝙩𝙖𝙠 𝙖 𝙣𝙞
Keimahniin hri kan vei a nih chuan, mi dangte kai chhâwng lo tûrin kan inkhung hrang tûr a ni, tih chu Luthera ngaih dân a ni a. Bible-ah pawh phârte chu an vêngte dinhmun tiderthâwng lo tûrin khaw pâwnah awm tura hriattir an ni a (Lev 13-14). Hri lên lai phei chuan hetianga inkhunghran hi mi dang kan hmangaihna lantirna a ni a, mahni pawh kan dam chak zawk ang, a ti.
Fimkhur a ţûl tih hre reng siin, kan fimkhur duh lova, mi dang kan kai chhâwnga, an thih phah a nih phei chuan tualthat ang kan ni tiin Luthera chuan a sawi. Mi ţhenkhat phei chuan mi dang kai chhawn an tum lui tlat zâwk a, dam ţha reng angin tual an lêng a, anmahni lahin pawi tihna an nei lo va, an nui liam mai mai a. Chutiang mi lek phei chu mihring pawh an ni phâk lo va, an hnêna thu hrilhin awmzia a awm lo va, thuneituten manin na takin an hrem tur a ni a ti. Chutiang mite kianga awm ai chuan ramsa bula awm pawh a ţha zawk a ti nghe nghe.
"Chuvangin, i ţhatpui tûr damdawi ei la; i chênna in, huan leh kawtlai pawh damdawi hmangin thian fai la; nangmah mamawhtu che emaw, hripui vei hnua dam leh tawh emaw an nih loh chuan mi dang bulah kal lo la, mi awmna hmun hêl rawh; khawpui kâng ţhelh mih tum ang hrimin bei ang che" tiin a ziak. Mi dang kai chhâwng lo tûra fîmkhur tûrin Kristiante chu a fuih nasa hle.
𝙘) 𝙋𝙪𝙞𝙩𝙪 𝙣𝙚𝙞𝙡𝙤𝙩𝙚 (𝙝𝙧𝙞 𝙫𝙚𝙞 𝙥𝙖𝙬𝙝 𝙣𝙞 𝙨𝙚) ţ𝙖𝙣𝙥𝙪𝙞 𝙩û𝙧 𝙚𝙧𝙖𝙬𝙝𝙞𝙣 𝙆𝙧𝙞𝙨𝙩𝙞𝙖𝙣𝙩𝙚 𝙖𝙣 𝙞𝙣𝙥𝙚𝙞𝙝 𝙧𝙚𝙣𝙜 𝙩û𝙧 𝙖 𝙣𝙞, 𝙢𝙖𝙝𝙣𝙞 𝙩𝙖𝙣𝙖 𝙙𝙞𝙣𝙝𝙢𝙪𝙣 𝙝𝙡𝙖𝙪𝙝𝙖𝙬𝙢𝙖𝙝 𝙥𝙖𝙬𝙝
Kan vêngte zîngah hri avânga dam lo an àwma, ţanpuitu an nei lo a nih chuan, mahniin kan kài ve hlauhawm pawh ni sela kan pui tûr a ni, tih chu Luthera ngaih dan a ni bur mai. "Mahni sa himna a derthâwn loh chauhva mi dang puih tumtu chuan tu mah a ţanpui ngai lovang... I bula damlo i ngaihven lo a nih chuan, Krista pawh dam lovin let reng sela i ngaihven chuang lo vang. 'A hring a hranin Krista rawn lang sela chu a rawng ka bawl ngei ang' tia i inhnemna chu mahni inbumna, chapona, inhampuarna satliah a ni ang" a ti. I bula damlo chu enkawltu tur an àwm a, nangmah an mamawh hran lo che a nih chuan, awm ve emaw kalsan emaw chu i zalênna a ni e, tiin a ziak bawk. Damlote puitu têr mi dang ang áwma, an indaih a nih chuan mahni sahimna tûra hmun him lam pan chu a pawi lo ve, a ti. Kristiante kan rinna chak zâwng a inchen loh avângin, kan inpêk dânah pawh tho thil ang ţhap chu kan ni thei lo ve, tih chu Luther-a ngaih dân a ni.
Kristiante damlo pui tûra a phût ang bawkin, sawrkâr lam thuneitute pawh a phût a: sawrkâr hna chu mipui tâna rawng bâwl hna a ni a, Pathian rawngbâwlna tho a ni a, hripui lên lai pawhin thuneitute chu an mawhphurhna hlen turin anmahni hmunah an awm tûr a ni, a ti.
𝙙) 𝙃𝙚𝙩𝙞𝙖𝙣𝙜 𝙝𝙪𝙣 𝙝𝙢𝙖𝙘𝙝𝙝𝙖𝙬𝙣 𝙩û𝙧 𝙝𝙞𝙖𝙣 𝙧𝙞𝙣𝙜𝙩𝙪𝙩𝙚 𝙠𝙖𝙣 𝙞𝙣𝙗𝙪𝙖𝙩𝙨𝙖𝙞𝙝 𝙡â𝙬𝙠 𝙖 𝙥𝙖𝙬𝙞𝙢𝙖𝙬𝙝
Kristiante chu biak inah kalin, Pathian thu ngaithlain, hetiang hun hmachhawn tur hian kan inbuatsaih lâwk reng tûr a ni a. Hrisel ţhat laia Pathian thu ngaihsak duh si lova, dinhmun chhe bera din hnua mangan leh chûk chu a ţha lo hlein a hria a. Kristiante chu nung tûr leh thi tûrin kan inpeih reng tûr a ni, a ti.
𝟯. 𝗖𝗼𝗿𝗼𝗻𝗮𝘃𝗶𝗿𝘂𝘀 𝗮 𝗹ê𝗻 𝗹𝗮𝗶 𝗵𝗶𝗮𝗻...
Luther-a hi kan zîngah awm ta se eng nge a sawi ang le? Kristiante hi theih tâwpa fîmkhur tûrin min chah ang a; kan him nân leh kan vêngte him nân, a ţûl a nih chuan mahni hmun ţheuhah tawm mai tûrin min chah a rinawm. Kan bulah puih ngai an awm a nih chuan, pui thei tûra thiamna nei zawnsak tûr leh, puitu an nei lo a nih chuan keimahniin pui tûrin min chah ang. Sawrkâr hmanga rorêlna hi mipui ţhatna tûra Pathian ruat a nih avangin, kan himna atâna sawrkâr thu chhuak chu zâwm tûrin min fuih bawkin a rinawm. Hetiang hunah hian damlo enkawl tûra inpe, mi thiam doctor te leh nurse leh damdawi ina thawk dang te, dân lekkawhtu police te, mipui hma ngaitu sawrkar hnathawk te kan nei hi a lawmawm zual. Hri a lên chiah hian hêng hnate hi rawngbâwlna a ni tih a fiah.
Rom lalrama Kristiante a tlêm zâwk an nih lai khan, hripui lên laiin Kristianten damlo an bawihsâwm nasa a, Kristian ni ve lote thlengin an enkawl a; Kristian an awmna khawpuiah chuan hri avânga thi an tlêm bik niin historian-ten an ziak. Kristian pawh an pun phah nasa hle a ni awm e. Chona a ni.
𝗧𝗹â𝗻𝗴𝗸𝗮𝘄𝗺𝗻𝗮
Zawhna chhân harsa tak tak a awm. Kohhran hruaitute tân chuan 'kohhran inkhâwm buatsaih tûr a ni em' tih hi hriatthiam a har hle ang. Ram danga kan Kristianpuite pawh an ngaih dân a inang lo va: ţhenkhat chuan biak in pawh khâr hrih mai tûr a ni e, an tih laiin, ţhenkhat chuan khâr hauh loh tur a ni, an ti thung a. Hri lên lai hian mipui an khua a har a, thlamuantu an mamawh a; chutiang mite tân chuan fîmkhur tak siin inkhâwm kalpui zêl tûr a ni, ti pâwl an awm. Tûn hri lêng tipunluntu chu sakhaw inhmuh khâwm hi a ni, ti pâwl an awm bawk a. Eng pawh ni se, he thu hi chu tualchhûng dinhmun azira tualchhûngin an rêl fel chi a nih hmêl.
Zawhna harsa dang chu: Kristian rilru put avângin, mahni dinhmun derthâwngah indah ngam pawh ni ila, ka chhûngte dinhmun tihderthâwn lehzêl hi a dik em? Hei hi Luther-a ngei pawhin chhân lohvin a dah a, ama fanu pawh a chân ta a nih kha. Luther-a chuan Krista rawngbâwltu a nihna a dah lian zâwk a, mi dang ţanpui a duh avangin an chhûngkaw himna ngei pawh a thâp niin a lang. Ngaih dân siam thiam a har viau.
Kristiante hian Pathian leh a thilsiamte inlaichînna kan thlir dân kan siam ţhat hret a ţûl âwm mang e. India ramah hian mi tam tak kan chêng a; zalên taka kan chên ho theih nân, mi tin chunga thlei bîk nei lova ro rêl tûr, Dân kan siam a; tihdanglam mai mai theih a ni tûr a ni lo. Chutiang bawkin, Pathianin khawvêl a siam hian mihring leh nungcha chi hrang hrang kan chên hona tûrin leilung dânte a siam a, duhsak bîk neiin mi ţhenkhat tân leilung dân chu tidanglam sek mai sela chên ho a har viau thei. Chuvângin, Kristiante hian kan mihringpui dangten an tawn leh tuar ang chu kan tawngin kan tuar ve fo a nih hi. Leilung dân tidanglam fo si lova Pathian a inpuan theihna chu kan thinlungah a ni a, chutah chuan a hnathawh a lang ber ţhîn, tiin CS Lewis-a pawhin a sawi a nih kha maw.
- Rev. Zoramsanga
Post a Comment