A KAMKEUNA Primary Sikul kan kal laiin taksa hriselna (hygiene) lam kan zir nasa thin hle. Kan zirtirtute'n devotion-ah leh intlarnaahte faina pawimawhzia an sawi chamchi thin. Hetih lai hian tui harsatna khua kan ni bawk nen, sikul naupang zingah inbual fai hreh tak tak kan tam hle. Inbual fai nan hun min pe thin a, hemi hun chhunga inbual duh hauh lo pahnih khat tal an awm ve ziah bawk. Inbual duh lote hi tuikhurah hruaiin naupang dangho hnuh laiin Zirtirtute'n an bual fai thin a; a zahthlak ve duh hle. Zirtirtute bual fai ngai lo zingah ka tel ve ziah thin. Hotute bual fai nih hlauh vanga  peih leh peih lova inbual hram thinte kha a lo tha phian! Tun lai hunah erawh inbual fai tura tur ngai an awm tawh lo. Tui ren lo leka a hun leh hun lo pawh sawi lova inbual tum khapbeh ngai an ni deuh fur tawh zawk.

A PAWIMAWHNA Inbual fai hi a pawimawhin a nuam hle. Taksa bãl khawn bawlhlawh chihrang hrang atanga natna hrik tereuhte te bacteria leh virus laka invênna hnanraw tha tak   a ni. Kan pian chhuah phat atanga thlan khur luh hma, kan hnuk a chah hma chuan inbual a, kan mamawh tul dan angzia zelin kan inbual fai thin. Mihringte chauh ni lovin nungcha, chung lêng leh hnuai lêngte pawh an inbual thin. Vawkpui inbualfai tawh pawh a inbualna ngai chirhdiakah bawk a kirleh thin tihte bible pawhin min hrilh a ni. (2 Pet. 2:22). Nungcha leh ransate pawhin inbual chu nuam an ti thin hle. Thil hrehawm tak zawng a ni mawlh lo. 
INBUAL NANA HUN THA

ENGTIK HUNAH NGE INBUAL TUR?

Inbual hi thil harsa lo tak ni  mah se,  hriselna atanga thlirin inbual hun bik atana hun tha a awm a, kan uluk  a ngai hle. 

Inbual nana hun tha bera ngaih chu zing dar 6:00am-8:00am hi a ni. Hetih lai hian zãn mut dawna inbual te, zing thawh veleha inbual te, chhūn pachanga inbual leh mahni hman remchan hun huna inbual chingte an awm . Natna benvawn neite tana inbual hun thate chu:

1  Thisen sang nei tan: Zingkãr ni chhuah hmain tuivãwta inbual a tha. Tuilum hian taksa  temperature a tihdanglam theih avangin thisen a tihsan belh thei a, chuvangin tuilum hman loh hram a tha. Tin, chhÅ«n pachang khaw lum laiin inbual loh a tha. Zingkara inbual i hman loh chuan chawhma dar 11:00 hmalamah emaw, tlai ni nemah leh zan dar 7:00pm velah inbual thin a tha.

2.  Zunthlum vei tan:  Zunthlum vei tan zing 6:00am-8:00am inkara  inbual thin a tha a; researcher-te hmuhchhuah danin tuilum hian blood sugar level a tihniamin a siamrem thei a, taksa rim leh hah lutuk a chhãwk zangkhai thei bawk. Hei vang hian Zunthlum vei tan tuilum hman hi a tha bik a ni.

3. ASTHMA/TB VEI TAN: Chawhma lam leh chawhnu thlang herahte tui luma inbual thin a tha a, tuilumhu hip thin bawk tur. Ãwmna leh khuh benvawn/TB vei tan pawh hei hi hriat reng a tha. Khaw awmdan azira inbual hun hi siamrem zel mai tur. Tuivãwt khawih tam loh a tha.

4. ÀRNGENG/KHAWIHLI NEI TAN: A hun chu engpawhnise, hetiang vei tan leh vun natna leh vun bawl nei tan hian  tuivãwt hman ngei a tha. Tuivãwt hian sebum a thunun  thaa a dang lo pung zel tur a veng nghal thei bawk.

5. DAMLOH LAIIN: Science thiamna piah lama an hman tangkai ve fo chu khawsik laia tuilum  80°F -90°F  emaw 27°C- 32°C-a saa inbual hi khawsik rehna a ni ve thei. Kum upa phanchang tawhte tan bik a ni thung  Mahse luhai leh luak chhuak nei tan chuan tih loh a tha. 

INBUAL ZIN NGE INBUAL KHÃT

Inbual hi nuamin tha hle mah se nitina inbual emaw, inbual zin lutuk hi a tha chuang lo. A chhan chu vunkua tereuhte te hnawhtu zawng zawng tlenfai  kelh hian natna hrik bacteria a tilut awlsam a, natna an kai hma nia hriat a ni. Hei bakah hian inbual zin lutuk hian sahbawn chihrang hrang leh sampu ilo eng eng emaw hman nasat lutuk avangin vun natna chihrang hrang a siam thei a, vun leh pangti a ei pan thei a, hrisel lohna a thlen thei niin mithiamte chuan an chhut bawk. 

A TLÃNGKAWMNA

Mi hrisel pangngai tan chuan eng hunah pawh, tuilum emaw tuivãwt emaw pawhin inbual a pawi lo. Mahse, natna benvawn chihrang hrang nei kan tarlan takte leh tãrlan bakte erawh hi chuan mahni finna hmanga inbual hun hriat thiam mai hi kan tih tur a ni. Mi hrisel pangngai tan pawh inbual zin lutuk ai chuan ni 2 danah emaw, ni 3 dana inbual thin hi hrisel nan a tha zawk tih hriat a tha hle. Mahse, kan thiltih leh hnathawh azir zela inbual tul hun erawh a inang lo.

Ka la hriat reng chu Putar pakhat thingtlang hna thawk thin, taima tak mai chu kum 40 chhung khawsik leh damlohna nei ngai reng reng lovin a awm a. A chhungte leh thenawm khawvengte paw'n a inbual thin an hre ngai lo. Kãngvãrahte  fehin mang a khawh ve fo. A innuai fai nawk nawka a duhtawk mai thin niin an sawi. Mahse, a dam lo ve ngai lova natna bik êm Ä“m nei lovin awmlaiin famdairial a chang ta nia sawi a ni. 

Inbual miah loh hi hriselna a ni ka tihna erawh a ni lo. Mahse, ngun taka chhūt let chuan he putar vunkua hi natna lut thei lo khawpin bãlin a hnawh phui vang em ni a hrisel êm êm tih chu zawhna awm thei a ni a, dãwn tisei atan ka rawn chhawp chhuak tel ve mai a ni e.

Nitin vawi 2/3 inbual a, uchuak taka khawsak erawh hi chu thil tul tak a ni lem lo tih hriain awmdan tawk i hre theuh ang u.  @-Dr. C. Lalrampana

Post a Comment

Powered by Blogger.