NATNA THENKHAT KAN HRIAT HMAIH TE  
Dr. P.C. Lalawmpuia

Mizote hi lehkhathiam kan tam ta hle mai a.Tin, hriselna lam leh a kaihhnawihah te lek phei chuan kan phak tawk tawkah kan inchhiar zau peihin, kan ngaihven hle ni tein a hriat theih a. Amaherawhchu natna thenkhat leh a kaihhnawihte kan la hriat chian loh leh hriathmaih thin a tam hle thung. A tam zawk hi chu awareness tha kan neih tawk loh vangte leh mizo tawnga a hming kan neih ve hranpa loh avangte leh mi sawi awih mai kan ching vangte a ni thei awm e.

Engpawh nise tlem a zawng han tarlang dawn ila :
hmeichhe hriselna

1) COPDhi engnge? :
Puitling Asthma ti mai ila mizo tawng chuan hriatthiam a awl awm e. A lampum chu Chronic Obstructive Pulmonary disease a ni a. He natna hi Asthma ang deuh mai, mahse a awm chhan leh a mechanism dang hlak thung a ni. Asthma chu allergy chi khat a ni, COPD erawh a ni ve lo. Asthma natna vei chuan a environment-ah huat(allergy) bik an nei tihna a ni. Entirnan thilhmulte, vaivutte, khuavawt, ei leh in thleng pawhin a huam vek awm e. Chu a thil huat (allergen) chu a hip luh veleh a thaw dawt (bronchi) a lo ti vung ta a, a ti chip (constrict) ta a. Chu chuan boruak chuapa lut theilova siamin, thawhah alo siam ta thin ani. Tin Asthma hi a tlangpuiin naupan tet lai kum 3 hnu atangin a intan tlangpuia puitlin hnua nei te pawh an awm ve bawk.

Chutiang bawkin COPD pawh hi thawdawt lam natna tho (allergy vang erawh nilovin), kum tam tak meizial lo zuk thin vang te leh âwmna benvawn (chronic bronchitis) hunrei tak chhung lo neih tawh vanga awm ani deuh ber. Chuvangin COPD hi puitling kum upa lam Mizo zingah hian nei an tam em em a ni. Tin, TB leh âwm lam kaihhnawih infection an kai awlsam bik bawk a ni.

2) Septicaemia :
“Septicaemia” tih tawngkam hi Mizoten tunhnaia kan hriat lar ber pawl ani hial awm e. Amaherawhchu septicaemia hi khawvel awm tirh atanga mihringin a lo tawrh tawh ani tlat! Septicaemia hi “Natna” hranpa a ni lem lo. Natna hrik (entirnan TB hrik te, typhoid hrik te) kan taksa ah lo lutin ,a fan chhuah ta vek a; chu chuan kan immunity a ti chhe ta a, kan vital organs (nunna atan pawimawh bik panga (5) - kal, thin, lung, chuap leh thluak) a mal malin a khawih chhe ta a chumi chu septicaemia kan tih hi alo nita a ni. Taksa pumpui a “septic“ tih te pawhin a sawi theih awm e. Chuvangin pawngpaw hlauh leh tih ngawt chi a ni lem lova, a hun taka inentir leh a hun taka antibiotic pek a pawimawh hle a ni.

3) Malaria leh Dengue :
Malaria hi chi 4 an awm a -
1) Plasmodium falciparam (PF),
2) Plasmodium vivax (PV),
3) Plasmodium malariae leh
4) Plasmodium ovale te an ni.
Plasmodium ovale hi India ramah erawh hmuh a la ni lo va. Tin Mizoramah pawh PV leh PF bak hi hmuh ala ni lo. Thosi chikhat Anopeheles nu (female) hmanga thehdarh ani a .He thosi hian tui tlingthianghlimlo khawiah pawh a tui thei a. Tin he thosi hi zan lama seh chi a ni. Dengue erawh hi chu Aedes mosquito-nu hmanga inkai chhawn a ni a. Zing khaw en tirhlam lehtlai khawthim hma deuha seh chi a ni. An tui an keu tir nan pawntui fimtling khawm an mamawh bik. eg Cooler tui te. Tin Aedes hi Anopheles ai hian an te hret a, Aedes thosi hi a ke leh pum a var in a tial a. Anopheles erawh a thla a dum in a tial thung a ni. Tin Dengue hi virus chi khat a ni a. Malaria erawh parasite a ni thung.

Malaria ang bawkin Dengue pawh chi 4 (serotype 4) a awm bawk a. Chungte chu hming hranpa ni lovin Type 1,2,3 leh 4 Dengue virus tiin koh mai an ni thung.
4) Food poisoning - Food poisoning tam zawk hi natna hrik “preformed toxin” vang a ni a. Chumi awmzia chu a natna hrik (eg. bacteria) in toxin a siam kan ei chuan kan ril-ah inflammation siamin kawthalo a siam ta a ni. Chuvang chuan ORS emaw, a awm loh chuan Soup, buh hawp, Glucose tui (chi-al kherin) emaw hmanga kha toxin awm kha tlen fai mai tur a ni. Glucose tui hlang erawh pek loh a tha a, a tizual thei thung. Kan taksa atanga kan ek chhuak zat ang vel hu kha in luh leh mai tur a ni.

Antibiotic tel lovin 60-70% hi chu Fluid replacement ringawta tihdam theih a ni. Tin kawthalo-ah hian thil hel hrim hrim te, thil mawm, sa, bawnghnute, ei/in loh rih a tha bawk. Amaherawhchu Paneer leh Dahi-ah hian bacteria chi khat taksa tana tha chi “Lactobacillus” a awm avangin pek a tha thung.

5) OBESITY leh Overweight :
Mi pangai BMI (body mass index) hi 18.5 - 25 vel a ni a Overweight chu BMI 25 - 30 tihna a ni a. Tin, Obesity chu 30 chunglam chin a ni. BMI chu BMI=weight(kg)/Height
2 (m) formula hmanga chhut tur a ni.
Tin, mi overweight leh Obese te hian heng natna kan tarlan te hi an nei awlsam bik Polycystic Ovarian Syndrome (Hmeichhe chi thalo), Sleep apnoea, BP sang, Diabetes type 2, Non alcoholic fatty liver disease (NAFLD) Thin ro (cirrhosis) chi khat zu in miah loh pawh a awm thei, ruh seh (osteoarthritis), Gout, vun natna thenkhat (acanthosis nigricans) leh chawkawng cancer te. Tin Obese rau rau-ah pawh taksa lai thau bik, kawng leh mawngbawr lian zual (Central obesity) te hian heng natna hi an nei duh leh zual nia hriat a ni.

6) KALA LUNGTE AWM :
Kala lungte hi chi 4 a awm a-
1) Calcium oxalate stones ( 85% ),
2) Uric Acid stones ( 10% ),
3) Cystine stones ( 1% ) leh
4) Struvite stones ( 5% ) te an ni.

Calcium Oxalate stones hi Calcium tlakchham leh Oxalate ei hnem lutuk a vangin a awm thei a. Chuvang chuan kala Calcium oxalate lungte nei tan lek phei chuan calcium awm tamna bawnghnute leh a kaihhnawih te ei hnem tur a ni a. Tin Oxalate tamna antam, chocolate, nuts, parbawr te ei loh tur a ni thung. Tin, uric acid stones nei tan erawh chuan Sa (meat) a bik takin red meat lam ei loh tur a ni.

Post a Comment

Powered by Blogger.