- RUMLIANA -
Familia Fanai Lalá¹ansanga
Kum 1944 Favang laia Mizo sipaia lute chu Aizawlah October, November leh December thla thum chhung First Assam Rifle Gurkha hnuaiah an recruit a, annin training an zawh vel hi chuan kal hmasate kha chuan Awksatlang an liam thla tawh a. Aizawla motor kawngpui chhuah hlim a ni a. Anmahni phur tur motor a lo thlenin, January ni 1-ah Aizawl an chhuahsan a. Motor la chuang ngai lo, an vawi khat chuanna a ni a, nilengin rui luak bawk bawk chungin Silchar an thlengthla a. A tuk tlaiah chuan relin an chhuak leh a, tuna Bangladesh khawpui pakhat ni ta, Comilla an thleng a. Kar khat vel an cham hnu-ah Dakota thlawhna-in Burma ramah an thlawk chho ta a ni.
Comilla atanga a thlawk chho tur chu Mizoram chunga thlawk chho tur an ni tih an hrilh sa vek a. Thlawhna atanga thlak atan lehkhathawnte an ziak hlawm a, an thlawhchhuah hnu rei vak lovah Mizoram an lut chho ta a.
“Khu le, Reiek, Aizawl a lo lang ta. Khu khu Baktawng a nih khu. Khu Khawbel, Thangkung, khu in khua, Biate, Biate. Zokim khu, inkhua Khawbung. Khu khu Å¢iau lui a nih khu. Chin Hills kan thleng ta reng mai. Falam a ni ang, rangva in a pe uar mai!” An phur danzia chu, thlawhna chhungah chuan an ri laih laih a. An lehkhathawn ziak sate chu an thlak chho ta zel a. Lo hmu hlawm tak maw?
Dakota thlawhnaah hian a sira ţhuthleng sei ( bench) an hun kual mai lo chu civil thlawhnate angin seat nghet a awm lo va. A tukverh darthlalangah a laiah kuttum lengin a kua a. Chutah chuan alawm an chhungte lehkha tur kha an thlak hlawm ni!
Tleirawl rual an ni a, Rumliana te, Rangkhuma teho tlem azawng mai lo phei chu an vaiin tleirawl rual hlir an ni a. An lung a leng tlang hle a. An ngaih em em chhungte leh ţhian duh takte lenna vangkhua, mumang ang maia han liamsan leh duai duai mai tur chu, a lan reina deuh turkverh a awm lawm ni tiin an tlan tawn ruai a. Mahse rei lo teah Kawl phai an lut thla ta vung vung a. A hniam ruai ruai a, indo chhung hman tura hnawhsaruma an siamchawp thlawhna ţumhmunah chuan a ţum ta a. An ţumna hmun chu Kalemyo leh Gangaw inkara awm KAN khua a ni.
He ţumhmunah hian thlawhna lut leh chhuak a chatlak hman miah lo va. Leilet hmun rem lai an sial chawp mai a ni a, thlawhna lut leh chhuak-ah chuan vaivut a chhem khuk chu chung lamah thim mup khawpin a invawrh sang a. Ni a lang thei reng reng lo va. Vawkpui chirhdiaka a inbual zo hlim paw thur ang mai hian vaivutin Mizo sipaite chu a bual paw hneh em em a. Vaivut karah an meng de re re mai a ni.
A tuk pawh chawl chuang lovin Japan ral awmna ramhnuai lam panin motorin a phur liam leh nghal a. Gangaw-ah zing thingpui inin, thin dawnah an awmna tur chu an thleng ta a. Chumi bak chu motorin a kal ngam tawh lo va, Japan ral kap mai thei tura inringa kea zawi zawia kal tur a ni tawh.
RUMLIANA Heng thleng tharho zingah hian Pu Rumliana pawh a tel ve a. Ani hi Lushai Scout Corps (L.S.C)-ah hian a inpe hmasa pawl a ni a, Biate-a rei deuh a awm tawh hnuin a hriselna a Å£ha ta lo deuh va, Aizawl damdawi ina inenkawl khawtlai ta chu a ni ta. Pa fing tak han ti dawn ti la, fing chiah si lo, pa fing lo, pa darben han ti dawn ila, fing ang reng tak leh lawi si, nuih tiza tak, fing lo ang taka awm thiam, Å£hiante tihlim thei tak a ni a. LSC a zawm hma hian German ral runin France ramah kum 1917 khan a kal a. Kum 1921-ah Assam Rifles-ah a Å£ang a, kum 1927-ah a bang a. Indopui II-na a lo chhuah khan “V” Force PasalÅ£ha ‘B”-ah khan an hotu pawlah a Å£ang leh a. Kum 1943-a L.S.C@ Biate Sipai an lak khan a Å£hian bulfuk tak Pu Rozika Buhban khuate nen sipai-ah an inpe leh ta nge nge a ni.
He lehkhabu ka ziak, “Mizo Tlangvalrual leh Japan Ral” ah hian Rumliana chanchin tlem azawng telh ka duh avangin a tupa, Subedar Thanmawia M.M. hnenah a chanchin zawtin ka leng Å£hin a. A hriat bak chu a u, C.V. Luaia zawt turin mi ti a. A awmna Khumtungah lehkha ka thawn a, ani’n ka ngenna ngai pawimawhin a pu Rumliana chanchin tlem leh a hla Å£henkhat mi rawn thawn a. Hetah hian a chanchin tlem ka han ziak thei dawn ta a, an chungah ka lawm em em a ni.
“Rawn insawn mai rawh, ka pu Nidam,
Assam Rifle commanden-ah lo kai la,
Siam lian rawh darfeng, Mizo zawng zawng” a tih hi Assam Rifle-s a awm laia a hla phuah a ni a. He hlaah hian MIzo sipai a duhsakzia a han tilang hlek a ni.
Kum 1927 khan Sipai atangin a bang a. An khua Ngana-bawk-ah a inbengbel ta rih a. Nganabawk chu tun hmaa N.Vanlaiphai lam lian, Tuirial leh Baktawng inkar, Rawntezel kawng chhaka awm a ni a. Chuta a han inbengbel tur chu, chenna tur Ä©in renchang a awm ta mai si lo va, a chhungte bawng in sak thar chu a chenna atan an cheibawl a. Chu chu hla-in :
Lal Isua, kei zawng min ngaidam rawh,
Nang leh kei chu saisena piang vanduai chuang,
Ran bawngin tlawm hnuaia leng ve ve” a han ti ta a ni.
Rumliana hian hla phuah a thiam bawk a, a hla atang hian a chanchin a hriat theih zel a,a hla kan la nei thei hi a vanneihthlak hle a ni.
‘V” Force bansinin kum 1943 kum bulah Lushai Scout Corps-ah a lut ta a. A sipai han Å£an leh tur chu, Sipai la lute’n an han en Å£hin a, a hate a lo bal nual tawh a, ‘Putar” niin an hre tlat mai a. “ Ka pu, I hate pawh a bal tawh a, nang chu ral kapah meuh chuan I tling tawh lo vang,” tiin an lo iai deuh va.
Rumliana lah chuan sipaia han tlin loh chu tlawmpaeksenah a neih a, a lungawi thei lo va, “ A… Ka pu, tlangval kan nia lawm, ralte chu ka kap thei lutuk, ka ha chu bal mah sela, Japan ral chu a sehin em ni ka seh dawn?” a han ti ta a. An nuih a za deuh bawk si, a sawi chu dik an ti viau bawk si a. A tawpah chuan sipaiah chuan an la ta nge nge a, chu mi thu chu hla bawkin hetiang hian a han chawi leh ta a nih chu!;-
“A tar a zur min lem lo u,
Doral tawnah pho ha kim ve ta si lo,
Kan seh hlei lo’ng e, Japan zawng zawng” a han ti leh ta zaih mai a ni.
Assam Rifle sipai thununna hnuaiah hah tak leh rim takin an training a, Biate-a an awm hnuah pawh ral do d an an zirin an rim em em a. Kum 45 vel val upa rual ni tawh si, a hahthlak a tiin a ning thei hle a ni ang. Chu pawh chu hla bawkin,
Kan Rongrut ţening a bang thei lo,
Biate Zopui hmun tlan daikawn kan hrut e,
Kan Lepten Ut suala nang vangin,
a han ti leh ta a. Heta ‘Letpen Ut Suala’ a tih hi a hnua Mizo sipaite’n Mizo a ngaihnep em vanga KS a rimnaa an kahhlum tak Captain Wood kha emaw ni dawn ni?
Biate-a a awm laia a hla pakhat chu a pute hnena a bel dilna hla a ni a. He hla-ah pawh hian a tunhma lam chanchin a hriat chian theih viau a ni.
“German ka run, Assam Rifle leh ‘V” Force,
Ka thawk zel ban bul a rang thei lo,” a ti a.
A ni tak a, a a hahin a beih nasat tawh teh lul vei nen, bel hi chu pek ve tlak a ni hrim hrim. A hnu rei lo teah bel khat ( Lance Naik) chu an beltir ve ta a ni.
Biate aţang chuan Japan ral bei tura kal chhuah a lo hnai ta a. Chutah chuan,
“Japan ral tawnin ka kal tang e,
Hnungpuak ipte leh havarsek ka chem nen,
Pawsi, thuithawl nen ka bawr liai e,” a han ti a.
Heta hnungpuak ipte hi roksai a ni a, havarsek hi raksai te, kawnghrena pai, khela uai kha a ni, Pawsi a tih hi silaimu bawm khawng hren ding lam leh vei lama vuah ‘pouch” a ni a, he a hlathu hi a hrethiam tan chuan sipai raldo tura sipai inthuamna famkima inthuam , sipai inhreng bawr laih mai chu mitthlaah chiang takin a lang thei a ni.
Lawngshe khuaa an awm lai hian Rumliana hi Kawl venga a leng chu Kawlnu hian thil a lo pe a ni awm a, chu chu hla-in,
“Sangthangpa uang min ti lem lo u,
Sikawng Vaihlo zial leh Kawl chhang nuthlawiin.
Min pe e, Mantawn, va tem ve rawh,” tiin a Å£hiante chu a han uan khum ta a ni.
Pu Rumliana hi ral kap Platoon-a chhuak lovin an pute’n an kianga awm reng turin Headquarter company-ah an dah ta zel a. Kan awm rei deuhnaah tawh hi chuan a buk chung velah hian laizai hrui a zam a, a pute tihdan ang tak zel hian;
“Hello, Hello, Record my signal. Is it clear?… “ tiin a bul a han Å£an a. “ Lawngshe khua-ah kan awm. Kan lo haw ve thuai tawh ang. Inleng I ngah thin awm mang e, min lo nghak reng ang che. E, e, e… Aw kan lawm e, MangÅ£ha aw…” tite hian biate nula te a be Å£hin a. A nuihzatthlakin mi tihlim dan a thiam hle a ni.
Pu Rumliana hi Mizo dan hluiah pawh mi duai lo tak a ni a, a thlan lungah chuan, “ Thlawhhma leh sa-ah thang a chhuah . Sakhi a ai bawk. Muvanlai leh rulngan insual lai a man, “ tiin an ziak a.
Lushai Scout atangin kum 1945 tawpah a bang a. A ban hnu hian rei dan ta lovin, kum 1947 April ni 9-ah a thi ta mai a. A hla pakhat :
“Sodom khua ang maia sual kan ni,
Lalnunnema’n mei kât han sûrtir se,
Nganabawk khua zawng chu fam rawh se, kei tel lovin,’ a han tih tak naa Pathian remruat, a hun hi zawng pumpelh theih a ni bik lo a ni. A tu leh fate’n a lung hi sialin ropui takin an phun a ni.
References :
1. Lushai Scout leh Japan Ral by Rev. Zokima
2. Ṭhian chhan thih ngam Mizo sipaite leh Japan Ral by Familia Fanai Lalá¹ansanga
bengvar thlak hle mai. thawnthu ang maia ka hriat á¹hin kha nia..
ReplyDelete