KUHVA RAH RO TAWLH HI THIL SUAL TIHNA (CRIME) A NI - PART 1

Kuhva Rah sumdawnna

~Ruatfela Nu

Burma atanga Mizoram kaltlanga kuhva rahro tawlh leh a kaihhnawih hi dan bawhchhiatna, thil sual tihna, sual (crime) a nihna a tam lutuk a, article pakhatah ziak kim theih a ni lo (sawrkar a ngawih reng chuan a chawtani nen lam kan ziak zel ang a, eng emaw tih pawh a la ngai mai thei e). Mi thenkhat chuan “Kuhva rah tawlha sum vir vel tam lutuk hi mumal taka chhiah lak ni se, thlakhatah cheng chuti kha zat revenue kan hmu ang,” tih leh “Mi tam takin ei zawnna an hmuh phah a, a tha a ni mai lawm ni” tih ngaihdan an nei a. Chutianga ngaihdan neitute chu ka’n chhang ang e:

Dan bawhchhiatna lam
1. Dan loa kuhva rah ro tawh kaihhnawiha eizawnna neih/hmuh phah an tam a. Eizawnna dang pawh a tam.
2. Dan loa lakluh a ni. Chuvangin chhiah pek pawh duh mahsela, pek theihna dan a awm lo.
3. Dan loa kuhva rah ro tawlh nana kawng laih 30 chuang a awm a, chu miin environment a tihchhiat hi kuhva rahro tawlha sumdawngtute hlawkna zawng zawng pawhin a rul zo tawh lo.
4. Dan loa sumdawnnain thil pawi tak a thlen chu, dan ang thlapa buhchinna hmun, Champhai zawl leiletah kuhva rahro chhek nan kudam/godown lianpui pui an sa vak vak a, buh chinna bakah Mizoramin hmunhma mawi leh hlu tak a neih tihchhiat a ni.
5. Dan loa kawng rûk 30 chuang zet chu law enforcement agency tan ven sen a ni lo a. Law &order a kenkawh theih loh. Chu miin a hrinchhuah chu dan bawhchiatna atanga dan bawhchhiatna dang tam tak a thleng zel a ni.
6. Dan bawhchhe nasa ber chu sawrkar! Dan loin chhiah, GST 5% pe turin a ti a. Hetih lai hian pakla deuhin 1-kilogram cheng 40 rate ang chauh tein an pektir a, sawrkar sum bawma lut tur lut lo a tam hle tih chu a chiang bal mai.

7. Dan bawhchhiatna satliah lo tak bawk chu, Mizoram pawna phurh turin Mizoram thar chhuah angin, Mizoram Produce Certificate an pe thin nia hriat a ni a. Hei hi a dik a nih chuan dan zawng zawng, ziak dan, leilung dan, mihring rilru thatna/dikna dan bawhchhiatna a ni. Khi lamah kuhva kan thar lo a, khu lamah tlem tlem kan thar tih hi Pathian leh Mizoram mipui zawng zawngin kan hre chiang luktuk!
8. Dan loa kuhva rahro tawlha sum vir vel hi ‘black money’ a nih avangin, banking system-ah a lut lo a, ‘real estate’ lamah awlsam taka an tangka lakluh an hmang a, inhmun lo ram a ti to vak a. Hei hian in leh dawr luah man (rent) a ti sang a. Sumdawng pangngai, eizawnna atana hmang mi tam takin dawr an khar a ngaih phah hial a. Mi pangngai eizawnna kawng a ti chep a. A daih chin pawh hriat loh, dan loa kuhva rahro tawlh hnuhma hi tha lo elhkhen leh hlauhawm tawpthang a ni.
9. Dan loa Burma atanga Mizorama kaltlanga sumdawnna hi a chho a tam poh leh a rawn chhuk a tam a. Burma atangin Kuhva rahro an rawn phur thla a. India atangin Mizoram kal tlangin Leichi (fertilizer) an phur chho a, kum tam tak lo neitute hman tur awm lo khawpin an khawrhfai leu tawh a. Vawiin thlengin he ‘fertilizer black market’ hi sawrkarin a la khuahkhirh thei lo hi a pawi takzet a. Leichi hi puak thei (explosive) siam nana hman nia sawi a ni a. Chuti a nih chuan a phur kual ringawt pawh hlauhawm tak a ni ang chu! Mi thenkhat phei chuan ruihhlo (meth) siam nan an hmang an tia, hei rawh ka awih thiam chiah lo.

Mihring nun leh rilru lama a tihchhiatna lam ve thung:
1. Tham leh bawlhhlawhna ten tual an len phah.
2. Dan ngaih pawimawh lohna/Dan hnawksak tihna a pun phah.

3. Kuhva rahro tawlh nuam ti ber chu Assam Rifles an ni ang. Titi leng vak kan lo hriat, hriat hrehawm tak chu- AR ho hi kuhva rahro tawlhtute ten an intlawnsiak a, Mizorama sawrkar official leh politician ten an duhsak zawngte phurhtir turin an tlawn bawk tih a ni. Kawng laih rûk thar apiangah duty post an siam a (hna avanga thla 3 zet khawchhak tlang dunga ka zinkual chhungin Assam Rifles hi khawtinah an duty tih ka hmu a, kan motor hmaa kan hnathawh mek kan tar chungin tum hnih min tihdin an tum a, ka melh vak ringawt), khualfang zin motor pawh an dap/check a, a chang phei chuan mihring pawh an dap thin. Khawchhak tlangdunga mite chuan “Champhai district chu ‘President Rule’-a awm kan ang” an ti hial a ni. Assam Rifles ho hian state ralmuang berah eng nge an tih tih hi sawrkar ka zawt a ni. Assam Rifles-in Mizo mipui min hmuhsit phah ngei ang tih ka ring.
4. ‘Assam Rifles dawta nuam ti leh chu Mizoram Police an ni’ ti ila, kuhva rahro tawlh leh a kaihhnawih hian an tihtur (duty) a ti buai zawk hle em, tih chu anmahni’n an hre zawk ang chu. Kuhva rahro tawlh chungchang, a bikin ‘thamna’ lak kawngah Mizoram police an thang mawi lo hle a. Thu thang leng vak thenkhat phei chu hriat loh duhawm zawk hial a ni a. Thu thang leng vak ni hram rawh se la aw! Police lumum te pawh car tha ber ber chi nen duty post-ah an inhung rup nia sawite hi a pawi hle. Kuhva rahro tawlha nasa taka police te an inhnamhnawih nia sawi hi home department insawifiahna tham niin ka hre hial a ni.

5. Kuhva rahro tawlh vangin Champhai district |iau kai khuate an intualvuak mai a hlauhawm. Kuhva phurh nan leh kawng ruk laihnan, kawng laihna khawl leh motor lian loan an la vak vak a, hna thawh tur an hmuh loh chuan an ‘kut chi lo hawi reng’ a ni mai si a, kuhva rahro phurh duh theuhin khua leh khua an inhung bing a, “Kan khaw |iau kai kawnga lo kal chu kan khaw motorin an phur ang a, kan khaw kudam atangin Vairengte thlenga phur turin rawn la rawh se” tih chu an thurolum a ni a. Chu chu facilitator ten [kuhva rahro tawlh hi India ram vai leh Kawl ram vaite sumdawnna a ni a, Vai vai leh kawl vaite inkara sumdawnna lo tiawlsam (facilitate) tu an awm mai niin a lang] an duh lo a, thawkkhat lai phei chu khua leh khua an indang vel a nih kha. Transportation-lama khua leh khua intihbuaina awm thei hi thil hlauhawm tak a ni a. Intualvuakna a thleng lo ang tih a sawi theih loh.

6. Awlsam taka tangka sum lakluh a nih hian, mihring chet dan dik leh dik lo thliarna (morality) a fail nghal a. Sumdawnna hlawk uchuaka inhnamhnawih mihringte chuan, engkim hi sum leh paiah an teh a. An titi duhzawng, an chetphung, an hawiher leh an ngaihtuahna zawng zawng chu hausakna atanga hausak lehzual duhnain a khat vek a,a chhia leh tha an thliar thei lo a, mihring inlaichinna pawh suma siam leh tihngheh an tum a. Chutah chuan ‘thamna’ a tel ngei ngei thin. Thawhrimna atanga hlawhtlinna zahawm tak hi zahawm loah an siam a. Heng hi awlsam taka tangka lakluh leh sawrkar phal loha sumdawnnain mihring rilru a tihchhiatna hlauhawm tak a ni.

7. Khawtual mi zingah pawh innghirnghona a tam phah. Kuhva rahro hi zanah an load deuh ber a, an bengchheng a, mi an ti muhil thei lo a, chhung lam leh pawn lamah an che tawp bawk a, vai truck za rual driver leh second driver zun leh ek ringawt pawh hi khua leh tui pangngaite nunphung tikhailak vek a, an rilru tihreawmtu a tling.
8. Kuhva rah phur vai truck-in khualzinte a ti khawtlai nasa thin hle a. Accident-a kawngpuia let nget ngut pawhin khualzin a ti tangkhang fo bawk. Damlo phur hmanhmawh leh official duty te tana harsatna an siam ringawt pawh hi kuhva rahro tawlh tihtawp chhan tlak a ni. Tin, mi tlemte hlawknain mi tam tak tana kawngpui pawimawh an rah chhiat man hi, kuhva raha sumdawngtute hlawkna hian rul seng lo ang.

9. Champhai district, Burma-a ramri hrul khuaa cheng mihring, kuhva rahro tawlha inhnamhnawih mekte hi 10% an tling kher lo ang a. Mahse district pum khi a chiah hneh hle thung a, eng vang nge? Tangka vir vel a sâng lutuk a, a kangkai zau em em a, inhnamhnawih ve lote pawhin khawlai leh mitthi in thlengin titi tui berah an nei a. Ei bar zawn kawnga thawhrimna leh teirei peihna ai chuan, tuna hlawk thutnaah an rilru leh taksa a tlu lut ruak ruak a, dinhmun hlauhawm takah an ding mek tih an inhre si lo. Chu morality chhe mek leh chhe zel thei chu, chhiah hmuh belh leh eizawnna awm thar nen a inhen thei lo tawp tih hi huai takin ka sawi ngam. Khawvel chanchin kal tawha kan hmuh leh hriat angin, sawrkar leh sawrkarin insumdawnna thuthlung an ziak ang ni si lo, ramri kalthelha sumdawng (smuggler) te reng reng hian, an hlawkna a nih dawn phawt chuan engmah pawisak an nei ngai lo tih hi a pawimawh lai ber a ni.

Post a Comment

Powered by Blogger.